Kulisy władzy: 6 dokumentów o politykach z bliska12.07.2019

Jak żyją głowy najważniejszych państw na świecie? Jak bardzo ich codzienność różni się od naszej? Czy każdy ma predyspozycje do tego, żeby zostać wpływowym przywódcą? Filmowi dokumentaliści chętnie wchodzą z kamerą w meandry władzy, próbując znaleźć odpowiedzi na te pytania. Sześć tytułów, które wybraliśmy, to nieoczywiste portrety osób, których trudno nie kojarzyć. Na dzisiejszej wycieczce przystankami będą Biały Dom, Kreml i gabinet kogoś, kto z rolnika potrafił zrobić polityka.

Świadkowie Putina (2019), reż. Witalij Manski 

Manski, wybitny dokumentalista stojący za takimi perełkami jak Ojczyzna albo śmierć o reżimie na Kubie albo Pod opieką wiecznego słońca obnażającej ustrój Korei Północnej, w swoim najnowszym filmie ponownie zajmuje się tematyką polityczną. Reżyser wziął tym razem na warsztat kulisy dojścia do władzy Władimira Putina. Produkcja szczegółowo obrazuje przełom wieków w Rosji, gdy umiejętnie rozegrana kampania wyborcza pozwoliła wstąpić następcy Borysa Jelcyna na fotel prezydenta. Dzięki temu, że twórca w tamtym czasie był szefem departamentu dokumentalnego rosyjskiej telewizji publicznej, miał dostęp do informacji z pierwszej ręki, do których po latach może krytycznie się odnieść. – Władimir Putin wszedł w rolę władcy jak rozżarzony nóż w masło, coraz bardziej dystansując się od swojego mentora – tłumaczy Manski. Jego narracja niepozbawiona subiektywnych ujęć czy odautorskich komentarzy to żywa podróż przez świat manipulatorskiej półprawdy, umiejętnych chwytów retorycznych i małych tragedii w cieniu wielkiej historii. Świadkowie Putina wciąż dostępni są w kinach studyjnych.

Fahrenheit 9/11 (2004), reż. Michael Moore

Zasłużony zdobywca Złotej Palmy na festiwalu w Cannes. Michael Moore, lewicowy reżyser bardzo lubiący wkładać kij w mrowisko, dwa lata po pokazaniu światu kontrowersyjnych Zabaw z bronią sięgnął po kolejny temat elektryzujący amerykańską publiczność. Stamtąd, skąd dziennikarze uciekają w obawie przed wywołaniem zbyt dużego skandalu, autor starannie wyłuskuje informacje dotyczące jednego z największych zamachów terrorystycznych w historii. Negatywnym bohaterem historii staje się ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych, George W. Bush, który ma domniemane relacje ze wpływowymi Saudyjczykami, w tym z rodziną Usamy ibn Ladina, współzałożyciela Al-Kaidy. Politykowi obrywa się także za decyzje militarne związane z wojną w Afganistanie i Iraku. Mimo tego, że dokumentalista przybiera niekiedy jednostronną, tendencyjną postawę, jego film to staranna wiwisekcja zachowań nieaktywnego już na scenie politycznej przywódcy.  Archiwalne materiały z konferencji prasowych spotykają tu intymne rozmowy z mieszkańcami USA, fragmenty programów telewizyjnych czy znane popowe utwory. – Łatwo jest nazwać Busha idiotą, ale ja tego nie zrobiłem. Pozwoliłem natomiast, by zrobiły to za mnie jego własne słowa i własne zachowania – bronił się na łamach „Washington Post” przed zarzutami o stronniczość Moore. Warto dodać, że Fahrenheit 9/11 doczekało się swojej kontynuacji dotyczącej Donalda Trumpa: Fahrenheit 11/9.

Jak to się robi (2006), reż. Marcel Łoziński 

Tym razem nie o politykach, ale o osobie, która ma z nimi bezpośredni kontakt. Marcel Łoziński, ceniony rodzimy twórca (Wszystko może się przytrafić, 89 mm od Europy), w 2006 r. zaprezentował żywą, barwną opowieść dotyczącą jednego z najbardziej wyrazistych rodzimych doradców medialnych. Piotr Tymochowicz, człowiek odpowiedzialny za wykreowanie postaci Andrzeja Leppera, staje się kompetentnym przewodnikiem po świecie, do którego wielu chciałoby się dostać, a niekoniecznie może. Główny bohater przeprowadza w filmie casting na politycznego przywódcę. Do przesłuchań zgłasza się ponad sto osób: młodzi i dorośli, niewykształceni i wyedukowani. Wszystkich łączy wspólny cel: chęć zaistnienia, władzy, bycia kimś więcej niż tylko pionkiem w grze. Dokument, w którym obok nieoswojonych z kamerą naturszczyków występuje Leszek Miller, Józef Oleksy czy reportażysta Jacek Hugo-Bader, stawia przed widzami niewygodne, prowokacyjne pytania o naturę świata posłów i senatorów. Czy z rolnika można zrobić gwiazdę z pierwszych stron gazet? Czym tak naprawdę jest autentyczność i trzymanie się własnego światopoglądu? Kontekstowego smaczku produkcji dodaje fakt, że Tymochowicz – przez lata pracujący przy budowaniu wizerunku osób trzecich – dziś sam jest personą non gratą przebywającą w więzieniu. 

The Final Year (2017), reż. Greg Barker

Cyklicznie dzieli się z innymi swoją playlistą, na której znajdują się kawałki Franka Oceana czy Kendricka Lamara. Informuje o książkowych odkryciach: historii Nelsona Mandeli oraz zbiorze opowiadań Zadie Smith. Barack Obama, pierwszy czarnoskóry prezydent Stanów Zjednoczonych, nie zapisał się w kartach historii jako modelowy polityk. Wprost przeciwnie: opinia publiczna traktowała go nie tylko jako stratega i dyplomatę, ale też publicystę o celnych sądach i aktywistę. Wyreżyserowany przez Grega Barkera dokument łączy ze sobą te dwie narracje: jedną prezentującą bohatera jako człowieka, a drugą skupiającą się na jego politycznej aktywności w ciągu ostatniego roku prezydentury. Reżyser towarzyszył Obamie w dwudziestu zagranicznych podróżach, nagrywając wraz z nim ponad tysiąc godzin materiału. – Nie chciałem przeprowadzać wywiadu już po zakończeniu jego kadencji, bo ludzie po opuszczeniu swojego stanowiska patrzą na nie z dystansu – tłumaczy twórca. Kamera nie przygląda się zatem mglistym reminiscencjom, a biurowej codzienności: rozmowom z Sekretarzem Stanu, Johnem Kerrym, Ambasadorką ONZ Samanthą Power czy Doradczynią ds. Bezpieczeństwa Narodowego, Susan Rice. The Final Year można zobaczyć na Netfliksie.  

Obywatel Havel (2008), reż. Miroslav Janek, Pavel Koutecky

– Jego najważniejsze dzieło to własne życie – powiedział o nim niegdyś jeden z najważniejszych czeskich pisarzy, Milan Kundera. W słowach literata tkwi sporo prawdy: Vaclav Havel, indywidualność rozpięta gdzieś między polityką, filozofią a kulturą, należał do najciekawszych europejskich przywódców. Dwójka doświadczonych dokumentalistów – Koutecky, a następnie Janek – postanowili sportretować pierwszego prezydenta Republiki Czeskiej, który wyciągnął swoją ojczyznę z odmętów komunizmu. W ich narracji spotkania na szczycie i ratyfikowanie międzynarodowych umów przegrywają z kulisami prezydentury. Na materiał składa się relacja z jego 60. urodzin, pogrzeb pierwszej żony czy nieformalne wyjście do klubu jazzowego z Billem Clintonem. Widząc, co działo się w kuluarach sprawowania władzy przez  Havla, jesteśmy w stanie poznać go jako kogoś sympatycznego, wrażliwego na świat i pragnącego jak najdłużej pozostać szczerym. – Chcę być prezydentem prawdy, a nie prezydentem kłamstwa – mówi w pewnym momencie Czech. I choć czasami jego wizerunek nierozgarniętego myśliciela w różnokolorowych skarpetkach i fana Rolling Stonesów nie łączy się z kreacją poważnego polityka, jedno jest pewne – Vaclavowi do końca życia udało się pozostać sobą.

Virtual JFK (2008), reż. Koji Masutani 

Pochodzący z Azji stacjonujący w Stanach Zjednoczonych reżyser postanowił spojrzeć na postać Johna F. Kennedy’ego z zupełnie innej perspektywy. Jego dokument opiera się na teorii historii kontrafaktycznej wysnutej przez profesora Harvardu, Nialla Fergusona. Badacz uważał, że pewne zjawiska zaistniałe na przestrzeni wieków możemy wyjaśnić, szukając naukowej odpowiedzi na pytanie „co by było, gdyby?”. Autor filmu portretuje jednego z najbardziej wpływowych amerykańskich prezydentów, zastanawiając się jednocześnie, jak potoczyłby się konflikt zbrojny w Wietnamie z jego udziałem. W jego materiale na próżno szukać jednak gadających głów mętnie wpatrujących się w kamerę i prezentujących suche fakty. Przed realizacją zdjęć Masutani wykonał tytaniczną pracę, przekopując przez trzy lata zakamarki państwowych archiwów. Ponad pół godziny niepublikowanych wcześniej nagrań w połączeniu z interesującą narracją pozwala nam poznać przywódcę jako człowieka z krwi i kości, który miał znaczący wpływ na kształtowanie się ówczesnej polityki. Virtual JFK – uzupełnione o wnikliwą analizę zimnowojennego konfliktu i stosunków międzynarodowych – to fascynująca impresja na temat alternatywnego biegu historii.