Maria Karpińska: Impet w głowie10.03.2020

Literacki debiut zupełnie inny niż pojawiające się zewsząd książkowe pozycje. Świeża, przemyślana, osadzona w bezczasie i poza przestrzenią historia człowieka, którego tożsamość zbudowana jest na jego własnej narracji. Żywopłoty porównywane są już do twórczości Hrabala, Pavela i Gombrowicza. O źródłach swoich inspiracji, irytującym postrzeganiu literatury pod kątem płciowości i mocy książek, które przez swoją skończoność oswajają nas ze śmiercią porozmawialiśmy z autorką, Marią Karpińską. 
 

Twoja książka rozpoczyna się od manifestu kogoś, kto zajmuje się pisaniem na zamówienie. Czy to też twoja droga?

Maria Karpińska: Poniekąd, ponieważ właściwie całe moje życie zawodowe jest związane z literaturą i pisaniem. Zajmowałam się literaturą już na studiach w ramach pracy naukowej. Poza tym pracuję jako redaktorka, zajmuję się również krytyką literacką, ale piszę też artykuły szerzej związane z historią literatury i kultury. 

Często nad debiutem twórca pracuje wiele lat. Czy historie, które snujesz w swojej książce, od dawna w tobie siedziały? 

Rzeczywiście Żywopłoty powstawały długo, choć ujęcie tego procesu w ramy nie jest proste, ponieważ poszczególne fragmenty pisałam początkowo w oderwaniu od siebie, w chaotycznych odstępach czasu. W filmach nieraz praca pisarza pokazywana jest tak, że bohater siada do maszyny do pisania czy laptopa, z entuzjazmem stuka w klawiaturę, a za nim, za oknem zmieniają się pory roku. I gdy znów kwitną kwiaty, a drzewa zielenieją, on ma na biurku plik kartek, co oznacza, że dzieło zostało ukończone. U mnie tak niestety nie było (śmiech). Historie z książki powstawały w różnych okolicznościach, w różnym czasie, tak naprawdę na przestrzeni lat. Zanim zaczęłam je pisać, pracowałam nad powieścią. Porzuciłam ją jednak, gdy straciłam do niej serce. I wtedy pojawił się pomysł Żywopłotów. Choć początkowo dotyczył po prostu zbioru opowiadań, jednak obawiałam się, że teksty zebrane w takim zbiorze powinny być jak najbardziej różnorodne i reprezentatywne pod względem zróżnicowanej formy. A tymczasem wszystko, co od pewnego czasu pisałam, zdawał się mówić ten sam człowiek. Wydawało mi się, że to jest wada, ale w pewnym momencie uświadomiłam sobie, że może walczę niepotrzebnie sama ze sobą i ta spójność stanowi zaletę. Wtedy zrodził się też pomysł, by ująć tego bohatera w sztywne ramy czasowe, uchwycić go w procesie przemijania. Od tego momentu zaczęły powstawać kolejne rozdziały, a postanowienie, by przestać walczyć ze sobą i pójść za głosem intuicji, okazało się wyzwalające. W moim odczuciu więc Żywopłoty to bardziej powieść niż zbiór opowiadań, ale można to oczywiście czytać, jak się chce.

Żałujesz, że nie napisałaś tej książki wcześniej?

W pewnym sensie żałuję. Pewnie marzeniem każdego debiutanta jest droga Masłowskiej – bycie złotym dzieckiem literatury, wczesny błyskotliwy debiut. Ale wiem też, że wcześniej bym tej książki po prostu nie napisała. Mając dwadzieścia lat byłam mniej dojrzała i chociaż coś tam zawsze powstawało, to summa summarum nie było to nic godnego uwagi z mojej dzisiejszej perspektywy. Czas zawsze pomaga literaturze. 

Od początku chciałaś, żeby głównym bohaterem był mężczyzna?

Tak, ani przez chwilę nie miałam innego pomysłu na narratora i zarazem głównego bohatera. Aby opisać daną historię, potrzebuję stworzyć sobie do niej dystans. A narrator męski mi taki dystans daje. Kiedy piszę z perspektywy kobiety, bardzo często nie jestem zadowolona z efektu końcowego, jakby narracja toczyła się zbyt blisko mnie, jakby było w niej mnie za dużo. Moja proza nie jest osadzona w konkretnym czasie i nie rozgrywa się w jasno określonym miejscu. Wielu pisarzy mojego pokolenia opisuje dorastanie w latach 90. w Polsce w czasach transformacji. I są to z pewnością bardzo ważne tematy. Mnie natomiast w literaturze nie interesują moje własne przeżycia ani fakty historyczne, zarówno te w wersji makro, jak i mikro. Interesuje mnie raczej uniwersalne ludzkie doświadczenie, a tu w końcu płeć nie ma nic do rzeczy. To jest też powód, dla którego irytuje mnie usilne postrzeganie literatury pisanej przez kobiety pod kątem płciowości. W końcu istnieją tematy – jak chociażby podejmowane przeze mnie śmierć, przemijanie – wspólne wszystkim ludziom i w takich wypadkach płeć bohatera jest wyborem czysto technicznym.

Mój bohater jest człowiekiem-książką. Kiedy sam o sobie opowiada – istnieje, a w momencie, kiedy powie „koniec”, które jest też ostatnim słowem w książce, kładzie kres swojej egzystencji.

 

Bałaś się, że jeśli napiszesz książkę głosem kobiety, to ktoś będzie próbował cię powiązać z tymi historiami?

Nie, chyba nie przyszłoby mi to do głowy. Choć są tam rozmaite, zasłyszane opowieści, których jakaś część przytrafiła się mnie lub moim bliskim, to nie można przełożyć ich w żadnym stopniu na moje życie. Jak mówiłam, nie dążę do tego, aby opisywać swoje doświadczenia, choć przecież każda emocja zawarta w książce została przeżyta i przepracowana przeze mnie.

Motyw śmierci towarzyszy ci od dawna – pisałaś też na ten temat artykuły czy wykorzystywałaś go w innych opowiadaniach. W Żywopłotach śmierć jest naturalna – odczarowujesz ją, pozbawiasz banału, odcinasz od strachu i religijności.