Z wieży we Fromborku do londyńskiego National Gallery. Portret Kopernika po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii 23.11.2020

Obraz został namalowany przez Jana Matejkę niemal 150 lat temu. 

W 1871 roku jeden z najsłynniejszych polskich malarzy, który miał już na koncie ikonicznego Stańczyka, Unię lubelską i Kazanie Skargi, rozpoczął przygotowania do stworzenia portretu Mikołaja Kopernika. Jego główną motywacją była 400. rocznica urodzin polskiego astronoma i autora teorii heliocentrycznej. Artysta przesiedział najpierw długie godziny w Bibliotece Jagiellońskiej i Gabinecie Archeologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Stworzył wtedy dwa szkice, które można zobaczyć dziś w krakowskim Muzeum Narodowym i w prywatnej kolekcji filantropki Barbary Piaseckiej Johnson, ale właściwy obraz skończył w 1873 roku. 

Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem przedstawia naukowca w trakcie obserwacji nieba z wieży na fromborskim wzgórzu katedralnym. Mężczyzna trzyma w jednej ręce cyrkiel, a drugą wyciąga przed siebie – tak, jakby chciał czegoś dotknąć. Aby jak najlepiej sportretować jego wygląd, Matejko zaprosił do współpracy warszawskiego lekarza i przyrodnika, doktora Henryka Levittouxa. Bliski przyjaciel artysty był bardzo podobny do astronoma – miał charakterystyczne, pociągłe kości policzkowe i długie włosy.

Malowidło zostało zakupione przez Uniwersytet Jagielloński z pieniędzy pochodzących ze składek publicznych i jest tam przechowywane do dziś. Dzieło można podziwiać w auli Collegium Novum, czyli głównego budynku uczelni, ale już wkrótce czeka je transgraniczna podróż. Portret będący niepodważalnym dziedzictwem rodzimej kultury trafi na wystawę czasową w londyńskim National Gallery. Początkowo miał pojawić się tam w lipcu, jednak na drodze kustoszów stanęły przeszkody techniczne i obostrzenia związane z pandemią koronawirusa COVID-19.

– Matejko widział swoją rolę nie tylko w dokumentowaniu wielkich wydarzeń z polskiej historii, ale też w ekspresji ich głębokiego, wewnętrznego znaczenia dla Polaków. Stoi na końcu długiej tradycji malarstwa historycznego i – w miarę odkrywania swojego świata – był jego jednym z najbardziej pomysłowych przedstawicieli – tłumaczy w oficjalnym oświadczeniu Christopher Riopelle, kurator National Gallery. Jego słowom wtóruje sama dyrektorka placówki, Gabriele Finaldi. – Astronom demonstruje ambicje artysty chcącego tworzyć wyraziste obrazy dla narodu, który pragnął uzyskać suwerenność i niezależność – dodaje. 

Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem zostanie zaprezentowany w terminie 25 marca – 27 czerwca przyszłego roku. Widzowie będą mogli zobaczyć go bez konieczności kupowania biletu. Na ekspozycji znajdzie się również kopia dzieła O obrotach sfer niebieskich oraz zestaw przyrządów astronomicznych torunianina.