U 86% badanych patrzenie na ten obrazek rozszerza źrenice. Na czym polega to złudzenie optyczne? 02.06.2022

Autor iluzji, Akiyoshi Kitaoka, twierdzi, że reakcja fizyczna u odbiorców pojawiała się bez względu na okoliczności, w których się znajdowali. 

Prace profesora psychologii, który na co dzień wykłada na Uniwersytecie Ritsumeikan w Kioto, są znane nie tylko w środowisku akademickim. Wiele z nich, jak choćby Ruchome węże albo Pole pierwiosnków, stały się viralami i popularyzują pojęcie iluzji optycznych wśród osób niezaznajomionych bliżej z neuronauką. Działalność Akiyoshiego Kitaoki zainspirowała też Roberta Carmichaela, autora kultowej, psychodelicznej okładki płyty Merriweather Post Pavilion zespołu Animal Collective. Sam naukowiec został zaś zaproszony do zaprojektowania wkładki albumu Artpop Lady Gagi. 

Teraz los wcześniejszych prac badacza może podzielić ta najnowsza, która została opublikowana na łamach periodyku „Frontiers in Human Neuroscience”. Opisano w niej rodzaj złudzenia optycznego znanego jako perceiving-the-present (postrzeganie rzeczywistości). Kitaoki zwraca uwagę na to, że mózg potrzebuje nawet 100 milisekund, żeby przeanalizować dane generowane w momencie, gdy światło pada na siatkówkę. Człowiek w tym czasie może pokonać dystans nawet 10 centymetrów, dlatego w toku ewolucji rozwinęły się u niego tzw. mechanizmy kompensacyjne. Dzięki nim możemy natychmiastowo przewidywać, co będziemy widzieć za chwilę, a co za tym idzie, utrzymać ciągłość wykonywania danych czynności.

Obrazek ukazujący tę zależność przedstawia czarną plamę znajdującą się na tle mniejszych kropek o tym samym kolorze. To całkowicie statyczny kadr, tymczasem u 86% badanych wywoływał fałszywe poczucie ruchu. Zaszła również u nich mierzalna reakcja fizyczna, czyli rozszerzenie się źrenic. Co ważne, pojawiała się bez względu na okoliczności, w których się znajdowali. Uczestnicy eksperymentu nie przebywali w przestrzeni, w której zachodziłaby potrzeba mrużenia oczu. 

Kitaoki oraz inni neuronaukowcy ocenili, że mózgi obserwatorów prawdopodobnie postrzegały, że fizycznie poruszają się w kierunku przestrzeni znacznie ciemniejszej od zastanego otoczenia. Doszło wtedy do zapobiegawczego działania polegającego na przygotowaniu oczu do zebrania większej ilości światła. Jak ocenia Andrew Liszewski, dziennikarz portalu „Gizmodo”, efekt ten potęguje fakt, że czarna plama ma złagodzone, a nie ostre krawędzie. Sytuacja patrzenia na nią jest zbliżona do schodzenia w kierunku głębokiej, ciemnej jaskini, do której właz nigdy nie będzie mieć całkowicie regularnego kształtu. 

Innym przykładem złudzenia określanego mianem perceiving-the-present i wykonanego wcześniej przez Kitaokiego jest Asahi. W tym przypadku mózg postrzega biel w środku koła jako jaśniejszą od tej, która otacza cały kształt, a co za tym idzie, doprowadza do zwężenia się źrenic. To forma instynktownej ochrony siatkówki przed nagłym „olśnieniem”. Jego potencjalną konsekwencją może być nie tylko krótkotrwałe zahamowanie zdolności widzenia, ale też uszkodzenie wzroku.