Z kamerą wśród okopów. Powstał film o kulisach kręcenia pierwszego nagrodzonego Oscarem dokumentu27.12.2021

„Pogrom wojsk niemieckich pod Moskwą" Leonida Varlamova i Ilyi Kopalina został zrealizowany na przełomie 1941 i 1942 roku. 

Przez pierwsze półtorej dekady swojego istnienia Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej nie przyznawała swoich nagród najlepszym dokumentom. Przełom nastąpił w 1942 roku, gdy pierwszymi laureatami Oscarów w tej kategorii były aż cztery filmy. Ich wspólnym mianownikiem okazała się tematyka wojenna. John Ford zrealizował Bitwę o Midway opowiadającej o obronie małego pacyficznego atolu, Ken G. Hall skupił się na Kampanii Kokoda (Kokoda Front Line!), a Frank Capra w Preludium wojny chciał zagrzać amerykańskich żołnierzy do walki. Kapituła dostrzegła także Pogrom wojsk niemieckich pod Moskwą duetu Ilyi Kopalina i Leonida Varlamova. Po blisko 80 latach Kulisy powstania przełomowego dokumentu zostały ukazane w pełnometrażowym filmie First Oscar. To kolejny film dystrybuowany przez Central Partnership – studia popularyzującego rosyjską kinematografię na całym świecie od 1995 roku. 

Autorzy Pogromu i ówcześni studenci sztuki operatorskiej mieli zostać ewakuowani z Moskwy, gdy wojska Wehrmachtu zaatakowały stolicę Związku Radzieckiego. Nie chcieli jednak uciekać z frontu i zgłosili się jako ochotnicy, żeby dokumentować zmagania walczących rodaków. Ich działalność miała wymiar propagandowy, ale jak sami podkreślają, była dla nich lekcją reżyserii w trudnych, niesprzyjających warunkach.

– Piwniczne studio zamieniło się w mieszkanie, gdzie żyliśmy jak w kazamatach. Samo kręcenie było bardzo ciężkie – panowały trzydziestostopniowe mrozy. Mechanizm kamery filmowej zamarzał i zatykał się śniegiem, ręce odmawiały działania. Bywało, że w samochodzie wracającym z frontu leżało ciało naszego martwego kolegi albo zepsuty sprzęt. Świadomość, że wróg wycofuje się spod Moskwy, że upada mit o niezwyciężoności hitlerowskich wojsk, dodawała nam sił – wspominał po latach Kopalin. W dalszym etapie twórczości Rosjanin dokumentował inne przełomowe wydarzenia w dziejach swojej ojczyzny. Śledził choćby konferencję jałtańską albo losy Jurija Gagarina, pierwszego człowieka w przestrzeni kosmicznej. 

Oryginalny Pogrom wojsk niemieckich pod Moskwą, z którym dzięki przedawnieniu praw autorskich można zapoznać się TU, trwa niespełna godzinę. Film był realizowany na przełomie 1941 i 1942 roku. Ujęciom walczących żołnierzy, przejeżdżających czołgów i wojennego chaosu towarzyszy w nim monumentalna muzyka zaaranżowana przez V. Smirnova. Archiwalnego materiału nie zabraknie też w samym First Oscar, którego pierwszy zwiastun trafił właśnie do sieci. Data premiery filmu pozostaje jeszcze nieznana.