Symboliczne i przełomowe. Kurtki, które zapisały się w historii kina28.12.2019

Widziane na ekranie stroje, w które przyodziani są filmowi bohaterowie, często spełniają szereg innych funkcji poza wizualnymi. Elementy garderoby bywają niczym definiująca postać druga skóra, a w wymiarze symbolicznym służą też podkreśleniu osobowości protagonistów i głoszonych przez nich ideałów. Mogą także uzupełniać naszą wiedzę o nastrojach społecznych panujących w danej epoce czy środowisku.

Filmowa garderoba to jednocześnie papierek lakmusowy twórczych poszukiwań artystów oraz dowód na ideologiczne działanie mody i kreowania przez filmy najważniejszych trendów. Kurtki, które pojawiły się w powszechnej świadomości właśnie za sprawą obecności na ekranie to niejedyny, ale jaskrawy przykład tego zjawiska. Przy okazji premiery Deerskin – nowego filmu Quentina Dupieuxa, który za sprawą Stowarzyszenia Nowe Horyzonty pojawi się w kinach 3 stycznia, przyglądamy się właśnie otoczonym kultem wierzchnim okryciom. Nie tylko przeszły one do historii kina, ale stały się także symbolem przełomu w kulturze. 

Kurtka z jeleniej skóry w Deerskin (2019)

W filmie Quentina Dupieuxa grany przez Jeana Dujardina bohater nabawia się obsesji na punkcie kurtki ze skóry daniela, której nadane zostały cechy ludzkie – i to te najgorsze. Pragnie ona bowiem zniszczyć wszystkie inne kurtki na świecie i zostać tą jedyną. Kto zna poprzednie filmy francuskiego ekscentryka wie, że obcowanie z jego kinem wymaga wyjścia poza granice racjonalnego rozumowania. W Morderczej oponie tytułowe ogumienie likwidowało każdego, kto stanął mu na drodze. W Reality natomiast jeden z bohaterów pragnął nakręcić film o morderczych telewizorach kineskopowych, eksterminujących ludzkość za pomocą emitowanych mikrofal. Konstruując swoje filmowe fetysze Dupieux stara się jednak tworzyć opowieści mocno umotywowane i bynajmniej nie wynikające z umysłowej niepoczytalności. Deerskin to przedziwny, surrealistyczny obraz, w którym narastające poczucie absurdu napędza tak naprawdę smutne memento o naszych egzystencjalnych porażkach, ludzkiej samotności, szaleństwie i świecie, który wypadł z formy. W uniwersum Dupieuxa nawet przyozdobiona frędzlami kurtka, kapelusz country i kowbojki z retro kolorytem – wyciągnięte zapewne z pierwszego lepszego sklepu vintage – zasługują na otoczenie wyrazistą symboliką i schizoidalną aurą.

Satynowa bomberka Sukajan w Drive (2011)

Drive, za które Nicolas Winding Refn otrzymał nagrodę za reżyserię w Cannes, weszło na stałe do kanonu współczesnej sztuki filmowej. Wartość ponadczasową i bez wątpienia poczesne miejsce w języku ekranowej mody zyskał też jeden z rekwizytów użytych w produkcji – srebrzystobiała kurtka noszona przez głównego bohatera. Znak firmowy bezimiennego kierowcy był niestandardowym projektem stworzonym specjalnie na potrzeby filmu. Odpowiedzialna za jego wykonanie Erin Benach – kostiumografka znana między innymi z Blue Valentine, Intruza, Neon Demon czy Narodzin gwiazdy – konsultowała ostateczny kształt garderoby z Ryanem Goslingiem, który sugerował subtelne zapożyczenia i nawiązanie do kroju azjatyckich bomberek „Sukajan”. Co ciekawe, historia ich popularności sięga czasów II wojny światowej, kiedy to amerykańscy żołnierze wracający z frontu do domu zabierali je ze sobą jako pamiątki z okupowanej Japonii. Kurtki te były nasycone charakterystycznym detalem – ręcznym haftem naśladującym orientalne wzory, jak choćby smoki, tygrysy, kwiaty wiśni czy wizerunki gejsz. Skąd zatem na plecach bohatera filmu Refna wziął się żółty skorpion? Według reżysera, motyw ten miał być swoistym hołdem dla Kennetha Angera i jego awangardowego filmu Skorpion powstaje. Wśród fanów istnieje też teoria, że skorpion może stanowić bezpośrednie nawiązanie do znaku zodiaku Goslinga.

Wojskowa kurtka M65 w Taksówkarzu (1976)

Travis Bickle, weteran wojny wietnamskiej i człowiek dręczony koszmarnymi wspomnieniami, kreśli ambitny plan. Kupuje Colta kaliber 357 Magnum, goli się na irokeza, zakłada wojskową kurtkę i wyrusza po zmroku na ulice Nowego Jorku, by na własną rękę walczyć z tamtejszą deprawacją i wymierzać sprawiedliwość. Film Martina Scorsese po premierze spotkał się z żywymi reakcjami widzów i krytyków, otwierając konserwatywne Hollywood nie tylko na ekscentryzm, ale i krytykę polityki amerykańskiej w Wietnamie. Do historii kina zapisała się zarówno tematyka Taksówkarza, jak i wizualna strona filmu, na czele z wizerunkiem grającego główną rolę Roberta De Niro. Zrodził on jeden z najpopularniejszych trendów w modzie męskiej drugiej połowy XX wieku – styl praktyczny, ale jednocześnie szalenie symboliczny. Oliwkowozielona kurtka M-65, w której widzimy aktora, zaprojektowana dla amerykańskiej armii, była szeroko stosowana przez oddziały stacjonujące w Wietnamie. W Taksówkarzu wizerunek ten definiuje jednak coś kompletnie innego – kontrkulturową kontestację i antywojenne nastroje świadczące o niechęci do amerykańskiej gotowości chwycenia za broń. Film ten na tyle mocno wgryzł się w świadomość widzów zza oceanu, że wielu z nich zaczęło nosić się jak Travis Bickle, by głośno wyrazić swoje rozczarowanie Ameryką po kompromitującej prezydenturze Richarda Nixona.

Czerwona harringtonka w Buntowniku bez powodu (1955)

Nieśmiertelność zapewniły mu role w trzech filmach: Na wschód od Edenu Elii Kazana, Buntowniku bez powodu Nicholasa Raya i Olbrzymie George'a Stevensa. Tylko ten pierwszy wszedł do kin za jego życia. James Dean żył zaledwie 24 lata, a mimo to stał się ikoną popkultury, a także natchnieniem dla projektantów mody, którzy pragnęli trafić w masowe gusta. W jaskrawoczerwonej nylonowej harringtonce, białym T-shircie i dżinsach Levi's z Buntownika… – jego najbardziej reprezentacyjnego filmu – został wyniesiony do roli autorytetu, zjawiska, prawdziwego guru amerykańskich nastolatków, który nawet dziś inspiruje nowe pokolenia „młodych gniewnych”. Co ciekawe, na początku ubiegłego roku dom aukcyjny z Palm Beach na Florydzie zorganizował licytację kultowej harringtonki aktora i wycenił ją na 600 tysięcy dolarów. Aukcja nie doszła jednak do skutku – podobno zainteresowanym nie udało się osiągnąć minimalnej kwoty wyznaczonej przez właściciela kurtki.

Kurtka ze skóry węża w Dzikości serca (1990)

Legenda głosi, że ulubiona kurtka Sailora Ripleya, która jest „symbolem jego indywidualności i wiary w wolność osobistą” pochodziła z szafy Nicolasa Cage'a. David Lynch miał przystać na propozycję wykorzystania jej w filmie i wprowadził ten element garderoby do scenariusza. Dziś to właśnie wizerunek głównego bohatera budzi natychmiastowe skojarzenia z kultowym dziełem Lyncha, a zarazem jest jednym z wielu tekstualnych cytatów i zapożyczeń przemyconych do tego filmu. Dzikość serca od początku była tworzona jako obraz odrobinę kiczowaty, ale też nasycony symbolami. Nie jest przypadkiem, że taką samą kurtkę z wężowej skóry nosi Marlon Brando w filmie Jak ptaki bez gniazd (1959). Wybór obsady do filmu Lyncha też nie wydaje się być kwestią przypadku. Tak się składa, że wspomniany przed chwilą film Sidneya Lumeta był ekranizacją sztuki Orfeusz zstępujący Tennessee Williamsa, która pod koniec lat 50. nie schodziła z afisza na Off-Broadwayu w Nowym Jorku. Główne role grali w niej Bruce Dern i Diane Ladd – rodzice występującej w Dzikości serca Laury Dern, którzy poznali się i pobrali podczas wystawiania tej sztuki. Co więcej, kurtka Cage'a tuż po zakończeniu zdjęć trafiła właśnie do jego ekranowej partnerki.

Kurtka motocyklowa Perfecto w Dzikim (1953)

To być może najważniejsza pozycja w tym zestawieniu – od niej wszystko się zaczęło. Zanim w Hollywood doszło do odkrycia Jamesa Deana, to Marlon Brando stał się protoplastą wszystkich filmów o zawadiackich buntownikach, outsiderach i wywrotowcach, którzy nie poddają się wymogowi sprostania społecznym konwenansom. Dziki László Benedeka stał się doświadczeniem pokoleniowym i manifestem kilku generacji. Główny bohater filmu, Johnny Strabler, przywódca gangu motocyklowego – z nieodłącznym papierosem w ustach, motocyklem Triumph Thunderbird (należącym prywatnie do Brando) i charakterystyczną skórzaną kurtką z ukośnym zamkiem błyskawicznym – zyskał status ikony. Początkowo sama kurtka niewiele miała wspólnego z młodością, anarchią i rewolucją. W latach 40. skóra była kojarzona ze standardowym umundurowaniem amerykańskich żołnierzy oraz policjantów, którego elementy można było później kupić w sklepach z odzieżą z demobilu. Kreacja Brando, a przy tym nieodwracalna zmiana znaczenia kurtki „Perfecto”, uruchomiły jednak lawinę, której nic nie było w stanie powstrzymać. W kolejnych latach czarne skórzane kurtki zaczęły pojawiać się wszędzie, przechodząc subtelne metamorfozy – począwszy od Elvisa Presleya, przez Joey'a Ramone, Sida Viciousa i Joan Jett, aż po co czwartą osobę mijaną dziś na ulicy – stając się niezaprzeczalnym symbolem ponadczasowego stylu i kontestacji zastanego układu społecznego.