Co by było, gdyby…, czyli 10 najciekawszych alternatywnych rzeczywistości w filmach i serialach27.03.2020

Czasem katalizatorem jest szereg powiązanych sytuacji, a czasem jedno wydarzenie, którego skutki powodują wytworzenie się alternatywnej wersji historii gatunku ludzkiego. Różne warianty historii – pozornie znanej, lecz w taki czy inny sposób odmienionej, niepodobnej, nierzadko przerażającej. Przygotowaliśmy najciekawsze przykłady filmów i seriali o alternatywnych wersjach rzeczywistości.

Watchmen (2019), twórca: Damon Lindelof

Serial, który kontynuuje słynną powieść graficzną Alana Moore’a oraz Dave’a Gibbonsa, ale jednocześnie poszerza jej zakres i zmienia wydźwięk. Akcja oryginału rozgrywa się w świecie, w którym wymierzaniem sprawiedliwości zajęli się zamaskowani bohaterowie i jeden nadczłowiek. W rezultacie Ameryka wygrała w Wietnamie, Nixon nie musiał tłumaczyć się z Watergate, a w 1985 r. kosmiczne monstrum zaatakowało Nowy Jork, zabijając miliony. Serial przenosi nas do alternatywnego roku 2019, gdy prezydentem jest Robert Redford, wietnamska miliarderka buduje nową rzeczywistość, a Ku Klux Klan odrodził się pod postacią grupy, która zmusiła policjantów do zakładania masek i ukrywania tożsamości. Twórcy sięgają również w przeszłość, dowodząc, że ten świat powstał na bazie rasistowskich mordów z początku XX wieku.

Spisek przeciwko Ameryce (2020), twórcy: Ed Burns, David Simon

Opierając się na prostym założeniu – co by było, gdyby Franklin Delano Roosevelt przegrał w 1940 r. walkę o prezydenturę USA z lotnikiem i populistą Charlesem Lindberghiem, który nie chciał angażować się w II wojnę światową – pisarz Philip Roth podkreślił, jak cienka granica dzieli normalność od dystopii. W serialu opartym na książce Rotha, Lindbergh i jego czyny stają się do pewnego stopnia podstawą do krytyki rzeczywistości prezydentury Donalda Trumpa, ale ważniejsze jest to, jak twórcy ukazują stopniowy proces upadania amerykańskich ideałów. Lindbergh otwarcie flirtuje z III Rzeszą, a jego administracja wprowadza nowe drakońskie prawa. Żydzi są zapewniani, że są ważną częścią Ameryki, ale rząd przymyka oko na różne przejawy nienawiści w mowie i czynie – przeciwnicy administracji Lindbergha zyskują m.in. kolejne siniaki, albo przypadkowo giną.

Utracona pamięć (2002), reż. Lee Si-myung

W większości wypadków filmowo-serialowe historyczne alternatywy dotyczą Ameryki –  tamtejsi twórcy mają najwyraźniej najwięcej pieniędzy i wyobraźni, żeby snuć takie refleksje. Zdarzają się jednak też perełki teoretyzujące na temat innych części globu. W Utraconej pamięci na skutek alternatywnych wydarzeń z 1909 r. Cesarstwo Wielkiej Japonii dokonuje aneksji Półwyspu Koreańskiego i przez kolejne sto lat tłumi wszelkie próby zmiany tego stanu rzeczy. Staje się w międzyczasie światową potęgą ekonomiczną i militarną, która wraz z USA wykańcza III Rzeszę (bomba atomowa zostaje zrzucona na Berlin, nie Hiroszimę i Nagasaki), a w latach 60. dołącza do wyścigu kosmicznego. Sam film to raczej kino akcji z domieszką sci-fi niż poważna refleksja na temat relacji japońsko-koreańskich, jednak zaprezentowana w nim wizja ma w sobie dużą siłę.

1983 (2018), twórca: Joshua Long

Polacy również doczekali się projektu opartego na koncepcji alternatywnego biegu historii. Oto w 1983 r. doszło do serii zamachów terrorystycznych, po których naród oddał swój los w ręce partii komunistycznej. Dlatego w 2003 r., gdy rozgrywa się właściwa akcja serialu, Polska nie tylko nie przeszła żadnej transformacji ustrojowej, lecz stała się wręcz sprawnie funkcjonującym gospodarczo i technologicznie państwem policyjnym, w którym obywateli kontroluje się nawet za pomocą nowoczesnych urządzeń dotykowych służących do słuchania muzyki i komunikacji. Wszyscy sprzeciwiający się partii rządzącej są albo marginalizowani, albo giną w tajemniczych okolicznościach, a społeczeństwo jest raczej ukierunkowane na zachowanie politycznego status quo.

C.S.A.: The Confederate States of America, (2004), reż. Kevin Willmott

Wracamy do alternatywnych Stanów Zjednoczonych. Tym razem punktem wyjścia jest wojna secesyjna, tyle że wygrana przez Konfederację przy wydatnej pomocy wojsk brytyjskich oraz francuskich. Prezydentem zostaje Jefferson Davis, a zgnębiony i wygnany do Kanady Lincoln umiera lata później w zapomnieniu. Przez kolejne dekady Ameryka umacnia się w roli mocarstwa, dokonując agresywnej aneksji znacznej części Ameryki Środkowej i Południowej, a podział na białych panów i kolorowych niewolników prowadzi do uznania chrześcijaństwa jako jedynej akceptowalnej religią. C.S.A. to mockument, fikcyjna fabuła stylizowana na kino dokumentalne, więc skupia się w pełni na rozwijaniu różnych odnóg alternatywnej wersji historii. Prawdziwa perełka.

For All Mankind (2019), twórcy: Ronald D. Moore, Ben Nedivi, Matt Wolpert

W tym serialu z kolei historycznym momentem, w którym cały świat zaczyna zmierzać w alternatywnym kierunku, jest lądowanie pierwszego człowieka na Księżycu. Osobą tą jest sowiecki astronauta, wyprzedzając Amerykanów o kilka tygodni. Zaraz później USA otrzymuje kolejny siarczysty policzek: Rosjanie zdołali wysłać na Srebrny Glob kobietę, zanim ktoś w Stanach Zjednoczonych w ogóle o tym pomyślał (przypomnijmy, w naszej rzeczywistości do dziś po Księżycu chodzili wyłącznie mężczyźni). Czując, że sromotnie przegrywają kosmiczny wyścig, w którym mieli udowodnić raz i na zawsze, że są najlepsi, Amerykanie angażują się w znalezienie źródeł wody na Księżycu i eksplorację Układu Słonecznego. Na oczach astronautów i astronautek dochodzi do wielu przemian społecznych, obyczajowych i politycznych.

Człowiek z Wysokiego Zamku (2015), twórca: Frank Spotnitz

Nietrudno dostrzec, iż w filmowych oraz serialowych opowieściach o alternatywnych wersjach rzeczywistości najczęściej modyfikowaną kartą historii jest II wojna światowa, która zmieniła świat nie do poznania. Tak jest również w przypadku tego serialu opartego na prozie Phillipa K. Dicka. Alianci nie zdołali powtrzymać nazistowskich wojsk, które rozprzestrzeniły się po całym globie, zrzucając na Waszyngton bombę atomową oraz zajmując większość terytorium Stanów Zjednoczonych. Pozostały obszar przywłaszczyło Cesarstwo Japońskie, oddzielone od Wielkiej Nazistowskiej Rzeszy wąską strefą buforową. Rasowa dyskryminacja, etniczne mordy i klasowe podziały są na porządku dziennym, mimo że pod względem technologicznym naziści wyprzedzili swoje czasy – akcja serialu rozpoczyna się w 1962 r., ale istnieją już m.in. wideofony.

Końcowe odliczanie (1980), reż. Don Taylor

I jeszcze raz II wojna światowa w wydaniu stricte amerykańskim, jednak tym razem z dodatkiem podróży w czasie. Do przeszłości bowiem cofa się nowoczesny lotniskowiec wyposażony w broń atomową. Po opanowaniu początkowego chaosu staje się jasne, że Amerykanie znaleźli się na Pacyfiku w 1941 r., na krótko przed atakiem japońskich sił na Pearl Harbor, który zmienił przebieg wojny. Mając siłę ognia, która wyprzedza swoje czasy, stacjonujący na statku żołnierze mogliby bez większego trudu powstrzymać masakrę na Hawajach i odmienić losy konfliktu, przez który świat stanął w ogniu. Dowódca ma jednak obawy, czy tak drastyczne modyfikowanie przeszłości nie przyniesie na dłuższą metę odwrotnych skutków od zakładanych. Nietypowy film, który mimo delikatnie propagandowych amerykańskich treści oferuje ciekawe refleksje.

Koniec świata (2006), reż. Richard Kelly

Drugi projekt reżyserski autora Donniego Darko zasłynął głównie tym, że był jednym z najgorzej ocenianych filmów w historii konkursu głównego festiwalu w Cannes, ale po przemontowaniu oraz zmianach narracyjnych okazał się jednym z prawdziwie kultowych obrazów XXI wieku. W 2005 r. dwa amerykańskie miasta zostały zniszczone bombami atomowymi, a w rezultacie Stany Zjednoczone stały się państwem policyjnym. Obywatele są permanentnie inwigilowani, łącznie z czasem spędzonym w sieci, a neomarksistowskie organizacje i ekscentryczni niemieccy naukowcy popychają rząd i społeczeństwo na krawędź anarchii. Wizji Kelly’ego nie da się porównać do żadnej innej.

Odpowiednik (2017), twórca: Justin Marks

Na koniec niedoceniony serial, który łączy fantastykę naukową z opowieścią szpiegowską, mamy bowiem do czynienia ze światem, w którym w 1987 r. wschodnioniemieccy naukowcy rozszczepili rzeczywistość na dwa początkowo równoległe wymiary. Oznacza to m.in., że każdy człowiek ma „po drugiej stronie” inną wersję siebie. Główny bohater, np., jest w pierwszej rzeczywistości podrzędnym urzędnikiem ONZ, a w drugiej tajnym agentem o zupełnie innej powierzchowności. Filozoficzne rozważania ustępują powoli intrydze i zwrotom akcji, ale nigdy nie znikają. Z każdym dniem i kolejnymi unikatowymi dla danej rzeczywistości wydarzeniami obie wersje ludzkości zaczynają się od siebie coraz bardziej odbiegać, zwłaszcza po pandemii, która w drugim świecie wybiła setki milionów ludzi, i mogła być odgórnie zaplanowana.