Życie lubi się komplikować. Najlepsze podcasty storytellingowe do słuchania za 0 złotych
10.04.2020

W Polsce dopiero zdobywają uznanie, ale na świecie robi się je od kilkunastu lat. Nie ma tematu, którego by nie poruszały. Są podcasty o poezji, operze, kosmosie, życiu zwierząt, nagrywane w gabinetach psychoanalitycznych, pod wodą i nocą w lesie. Tu zebraliśmy takie, które nie są tylko dźwiękowym zapisem rozmowy, ale fascynującym – także formalnie – słuchowiskiem. Opowiadają one o tym, co najważniejsze i często najbardziej zaskakujące: zwykłym życiu.

Odetchnijmy od newsów. Od liczb, statystyk, opinii, przewidywań i analiz. Świat mediów ma nam do zaoferowania dużo więcej niż szaleńczy wyścig po więcej i więcej sensacji, które przestają w końcu robić na kimkolwiek wrażenie. Tym, co potrafi prawdziwie odmienić człowieka, nie są informacje. Na nasz sposób myślenia, postrzeganie świata, a w końcu na trwałą zmianę zachowania wpływają przede wszystkim emocje. Stąd ogromna w ostatnich latach popularność literatury non-fiction czy filmów dokumentalnych. Do tej grupy należy koniecznie dodać opowieści słowno-dźwiękowe czyli podcasty storytellingowe. Mój ukochany This American Life, którego słucham od kilkunastu już lat, w poniedziałek wyemituje siedemsetny odcinek. Każdy 60-minutowy program wyprodukowany przez zespół Iry Glassa krąży wokół innego hasła czy wątku i zwykle przedstawia 3-4 związane z nim historie. Rodzinne, wojenne, zabawne, wzruszające, kontrowersyjne, a czasami z pozoru bardzo proste. W centrum zawsze jest człowiek. I próba jego zrozumienia. 700 godzin zgłębiania ludzkiej natury – przewrotnej, cudownie skomplikowanej i nigdy doskonałej. Zazdroszczę każdemu, kto nigdy nie słyszał This American Life i może nadrabiać tę zaległość przez najbliższe tygodnie, dowiadując się jednocześnie zaskakujących rzeczy o sobie. Spragnionych wiedzy o życiu wokół nas odsyłam natomiast do równie długo obecnego w eterze Radiolab – podcastu naukowego, którego siła wciągania bije najpopularniejsze serialowe produkcje Netfliksa. 

Mamy szczęście, że żyjemy w czasach złotej ery storytellingu, idealnie sprawdzającego się w formie podcastu, czyli (zwykle darmowej) audycji radiowej, której można słuchać, kiedy nam pasuje, i przerywać, kiedy się chce. Poniższa lista nie zawiera produkcji fabularnych, a także modnych w ostatnich latach serii śledczych, kryminalnych czy dochodzeniowych takich jak Serial czy Śledztwo Magazynu Pismo. Nie dlatego, że nie warto ich słuchać. Wręcz przeciwnie – są świetnie wyprodukowane i zrobione z niezwykłą dziennikarską rzetelnością. Ja po prostu wolę coś innego. Szukam tego, co pozwoli mi zorientować się we własnych emocjach, zwłaszcza teraz – w tych dziwnych, trudnych i nieprzewidywalnych czasach.

Heavyweight

Bawi i wzrusza jak żaden inny znany mi podcast. Prowadzi go Jonathan Goldstein wieloletni członek zespołu odpowiedzialnego za tworzenie This American Life. Pozujący na dziwaka, który nigdy nie boi się mówić tego, co akurat myśli, pomaga (a przynajmniej stara się pomóc) ludziom, którzy zmagają się z nierozwiązanymi i niedającymi im spokoju sprawami z przeszłości: kłótnia między braćmi sprzed 20 lat, którzy od tamtej pory ze sobą nie rozmawiają; poczucie winy związane z ukrywaniem prawdy przed dziećmi; decyzja, która skrzywdziła najbliższych... Miks dziecięcej naiwności, szczerej empatii i komicznej nieporadności jest na tyle autentyczny i oryginalny, że mimo momentów zażenowania i irytacji, trudno Goldsteina nie uwielbiać i nie doceniać. Jego podcast uświadamia mi za każdym razem, że większość nieprzyjemnych zdarzeń po jakimś czasie staje się uroczymi anegdotami. Heavyweight zdaje się przypominać nam, że życie jest zbyt absurdalne, by traktować je śmiertelnie poważnie, ale też zbyt ważne, by unikać konfrontacji z tym, co trudne, niewygodne i budzące lęk. Goldstein pokazuje, jak rozliczać się z przeszłością. Bez zadęcia i z humorem, choć niebezboleśnie.

Tunnel 29

Podcast BBC Radio 4 z serii Intrigue. To dziesięć kilkunastominutowych odcinków opowiadających o zdarzeniach z początku lat 60. ubiegłego wieku. Bohaterem jest Joachim Rudolph, student politechniki, który wykopał tunel między zachodnim i wschodnim Berlinem, i pomógł 29 osobom uciec z rządzonego przez komunistów NRD. Narratorką i producentką podcastu jest Helena Merriman, która nad jego realizacją pracowała ponad rok, wcześniej wiele miesięcy spędziwszy w niemieckich archiwach. Znakomicie napisany scenariusz, perfekcyjnie i naturalnie odtworzone sceny oraz niezwykłe bogactwo wykorzystanych efektów dźwiękowych, takich jak oddechy, bicie serca, odgłosy skrobania i kopania, oryginalne komunikaty z berlińskich ulic i niemieckie piosenki w magiczny sposób przenoszą nas do świata, który istniał ponad pół wieku temu. Niewątpliwie pomaga w tym fakt, że amerykańska stacja telewizyjna NBC News zarejestrowała tamtą ucieczkę. Choć od początku wiemy, jak się skończy ta opowieść, Tunnel 29 do końca trzyma w niepewności i napięciu, a jedną z najbardziej przejmujących części tej historii jest wspomnienie Joachima Rudolpha o wznoszeniu muru berlińskiego, który z dnia na dzień podzielił domy i odseparował od siebie rodziny.

Surviving Y2K

Ludzie bali się nadejścia roku 2000. Nie tylko Amerykanie byli przerażeni, że komputery – widząc, że rok przeskoczył z dwóch dziewiątek na dwa zera – zwariują i w efekcie wyzerują im konta bankowe, zakłócą pracę elektrowni, odcinając całe miasta od zasilania, a wojskowe radary wykryją jakieś rakiety i rozpocznie się trzecia wojna światowa. Niektórzy zajęli się przygotowywaniem schronów (z chomikami jako stałym źródłem pożywienia!), inni zaczęli uczyć się technik przetrwania poza cywilizacją. Informatycy kłócili się między sobą, publikowali w internecie skrajnie różne opinie, podsycając strach i dezinformację. W efekcie część ludzi snując wizje o apokalipsie zaczęła odczuwać nihilistyczną przyjemność – nadchodzi zagłada, która oczyści świat ze zła i przyniesie nowy, lepszy porządek. Narrator podcastu Dan Taberski też poczuł wtedy tę siłę i podświadomie wykorzystał ją do załatwienia osobistych spraw. W podcaście szczerze opowiada, co zrobił i jak bardzo się zdziwił, budząc się rano w roku 2000 i odkrywając, że świat nie pogrążył się w chaosie. Jak się okazuje, zawiedzionych było o wiele więcej osób. Poznajemy tu między innymi historię małżeństwa preppersów, które nie zakładało innego scenariusza niż katastrofa. Pierwszego stycznia stracili sens życia. Ale kilka lat później tylko dzięki temu, że byli zabezpieczeni „na każdą okazję”, uniknęli śmierci w pożarze. Idealne słuchowisko na niepewny czas.

S-Town

Siedmiogodzinny podcast o tajemniczym mieszkańcu małego miasteczka – tytułowej dziury zabitej dechami, zwanej tu bez ogródek „Shittown” – w Alabamie. Reporter Brian Reed zostaje wciągnięty w tę historię podstępem – zgłasza się do niego gość, który twierdzi, że wie, kto stoi za morderstwem młodej dziewczyny. Blef, śledztwo, które prowadzi donikąd, labirynt w środku lasu, z którego nawet jego twórca nie umie się wydostać, rozmowy o naprawianiu zegarów i ukrytym skarbie... Już w pierwszym odcinku dostajemy wyraźny sygnał, że gubienie tropów i wpadanie w ślepe zaułki będą ważną częścią tej wielowątkowej, fascynującej historii, która, choć daje nam wgląd w życie jednej osoby, nie przynosi jednoznacznych, prostych odpowiedzi. Czasem nie przynosi żadnych odpowiedzi, a tylko jeszcze więcej pytań. Brian Reed przez trzy lata pracy nad S-Town musiał wielokrotnie pytać siebie ze zwątpieniem „Co ja tu w ogóle robię? Czego ja tu szukam?”, ale z jakiegoś powodu nie potrafił opuścić tego zadupia i porzucić swojego bohatera. I my razem z nim próbujemy rozgryźć, kim jest John B. McLemore i dlaczego, jak już w końcu udało mu się ściągnąć do siebie dziennikarza z mikrofonem, znika (tak, to lekki spojler, ale dzieje się to w jednym z pierwszych odcinków). Podcast powstał trzy lata temu i wciąż pozostaje jednym z najwybitniejszych i najambitniejszych przedsięwzięć w sztuce audio storytellingu.

Throughline & The Memory Palace

Dwa bardzo różne historyczne podcasty. Pierwszy produkowany jest przez amerykańskie radio publiczne NPR i opowiada o „zaskakujących zdarzeniach z przeszłości, byśmy lepiej rozumieli teraźniejszość”. Każdy odcinek to inne wydarzenie – epidemia grypy hiszpanki, rewolucja islamska w Iranie, podział Irlandii – omawiane przez ekspertów i uzupełniane archiwalnymi nagraniami. Twórcy pokazują też, jak na przestrzeni czasu zmieniało się postrzeganie podejmowanych w przeszłości decyzji. Throughline momentami świetny, niestety nie trzyma stałego poziomu, niektóre opowieści są przegadane i po amerykańsku naiwne, ale np. znakomicie wypadają historie o Iranie. The Memory Palace jest zupełnie inny – odcinki nie trwają kilkadziesiąt ale kilkanaście minut, rzadko słychać nagrania archiwalne. Narrator Nate DiMeo ma kojący, ciepły głos i wyjątkową umiejętność opowiadania o ludziach, miejscach oraz przedmiotach z dawnych czasów i historiach, które się z nimi wiążą. Najlepiej nie czytać opisów poszczególnych odcinków, ale słuchać na chybił trafił. W jednym z ostatnich opowiada 20 krótkich historyjek, każda trwa 20-30 sekund, tyle ile powinno trwać mycie rąk.

Plan B

Zrealizowany dla Audioteki cykl reportaży Macieja Hameli i Adama Bochińskiego o „ludziach, którym życie wywróciło się do góry nogami i zmusiło do nowego, nieoczekiwanego startu”. Jest tu historia polskiego Leonardo DiCaprio, czyli Rafała Kosińskiego łudząco podobnego do amerykańskiego aktora, urodzonej w Indiach Anity Agnihotri, która nagle musiała ułożyć sobie życie w obcej kulturowo Polsce, a także gnębionej na uczelni młodej chemiczki, która, by móc kontynuować naukową karierę i rozwijać się, musiała wyjechać za granicę. Są też opowieści par jednopłciowych – kobiet i mężczyzn – które marzą o założeniu rodziny i dzieciach. Fajni bohaterowie, ciekawe życiowe perypetie, dramatyczne wybory i nadzieja na lepsze życie. Choć trudno stawiać ten podcast w jednym szeregu z zasilanymi pokaźnymi budżetami produkcjami amerykańskimi i brytyjskimi, i na pewno można się do wielu rzeczy przyczepić (kwestie narratorów mogłyby być lepiej napisane, a oni sami bardziej naturalni i swobodni), cieszy mnie, że są w Polsce twórcy zainteresowani takim pogłębionym i zniuansowanym sposobem opowiadania o ludzkich losach, pragnieniach i rozterkach.

Have You Heard George's Podcast?

Na koniec coś, co zwaliło mnie z nóg. Kiedy już wydawało się, że do podcastu nie da się już wcisnąć więcej (słów, dźwięków, muzyki, efektów), pojawił się on – 29-letni George Mpanga, brytyjski poeta, muzyk i aktywista, i ustanowił nowe granice medium. Niech na początek zachętą będzie sześć nominacji do najważniejszych nagród dla twórców podcastów na wyspach – British Podcast Awards, które Mpanga otrzymał po wypuszczeniu pierwszej serii słuchowiska. Z ceremonii wyszedł z czterema statuetkami m.in. w kategorii Podcast Roku. Drugi sezon stworzył już dla BBC. O czym to jest? W skrócie: o tym, jak wygląda codzienne (uliczne) życie w biednych dzielnicach Londynu, kiedy jest się emigrantem, obcym, przyjezdnym (nawet jeśli się w Wielkiej Brytanii urodziło). Może to nie brzmi jak najatrakcyjniejszy temat na podcast i pewnie gdyby nie wybitny intelekt, umiejętności językowe, niewiarygodna wyobraźnia oraz łagodny, mądry głos George'a, produkcja nie zdobyłaby takiego uznania. Pod względem formalnym podcast jest nieprzewidywalny i tym samym jeszcze trudniejszy do sklasyfikowania. Mieszają się tu style narracyjne i gatunki: są elementy reportażu, wywiady, wspomnienia, odegrane scenki przeplatające się z nagraniami dokumentalnymi i archiwalnymi, komedia miesza się z dramatem, jest dużo rapu i rymowania. Mpanga wciela się w wiele postaci i ani razu nie traci na autentyczności. Piękny, perfekcyjnie zrealizowany podcast o trudnym, skomplikowanym i dalekim od perfekcji życiu każdego z nas.