Młodzi gniewni – najciekawsi filmowi buntownicy21.12.2020

Kino kocha buntowników. Charyzmatycznych i ekscytujących, wrażliwych i bezwzględnych, a czasem zaskakująco znajomych. Tych, których zasady nie obowiązują i takich, którzy bez skrupułów przekraczają granice, których sami nie mamy odwagi pokonać. Kultowe role wykolejeńców i outsiderów potrafią na stałe przylgnąć do aktora, definiując jego karierę: James Dean już na zawsze pozostanie w naszej pamięci Buntownikiem bez powodu, a Marlon Brando Dzikim. Lista nie ma końca – dziś przyglądamy się najciekawszym postaciom, które stoją w opozycji do świata, w którym żyją – jego sztuczności, absurdów i narzuconych norm – szukając przy tym własnej drogi i unikalnej prawdy o sobie. 

Klub winowajców (1985), reż. John Hughes

Pośród filmowych obrazów młodzieńczego buntu, film Johna Hughesa uchodzi już za klasyk ponad klasykami – reżyser i scenarzysta filmu rozprawia się tu ze wszelkimi licealnymi stereotypami, nie przekraczając przy tym cienkiej granicy dzielącej go od banału. Piątka uczniów, w ramach kary za różne drobne przewinienia, spędza sobotę w szkole, by napisać wypracowanie odpowiadające na pytanie „Kim jestem?”. Na pierwszy rzut oka, każdemu z nich można przypiąć odpowiednią łatkę: Andy (Emilio Estevez) to szkolny „osiłek” – niezwykle popularny czempion zapasów, Claire (Molly Ringwald) to „księżniczka” – snobistyczna panienka z dobrego domu, Brian (Anthony Michael Hall) to wyśmiewany przez rówieśników prymus, Allison (Ally Sheedy) to „wariatka” – bo jest inna niż wszyscy, tajemnicza i trzymająca się na uboczu, z kolei Bender (Judd Nelson) uchodzi za „przestępcę” – buntownika o złej sławie i wyjątkowo kąśliwym poczuciu humoru. Dopiero gdy bohaterowie coraz głębiej zapraszają nas do swojego świata, obnażając swoją prawdziwą naturę i wrażliwość, opowiadając o konfliktach ze światem dorosłych i trudnej drodze do poszukiwania samego siebie – odkrywamy, że tak naprawdę więcej ich wszystkich łączy niż dzieli. Film obfituje w tak kultowe cytaty o utracie młodzieńczej niewinności, jak „Mój Boże, czy będziemy kiedyś jak nasi rodzice?”, czy „Kiedy dorastasz, twoje serce umiera”. Miał on ogromny wpływ nie tylko na nastolatków, którzy w filmowych postaciach mogli dostrzec samych siebie, ale i całe pokolenie młodych filmowców – Kevin Smith nazwał bohaterów filmu „najlepszymi przyjaciółmi, których większość z nas nigdy nie miała”, a Judd Apatow przyznał, że „wszystko, co nakręcił, jest wzorowane na Klubie winowajców. Mimo że od premiery filmu minęło już 35 lat, a jego problematyka zdążyła być w kinie mocno wyeksploatowana – pozostaje on ponadczasowym dziełem o trudach dorastania przy wszechobecnej presji, by za wszelką cenę się „wpasować” – i o tym, jak ważne jest, by nie zawsze jej ulegać.

Juno (2007), reż. Jason Reitman

Mały wielki film, który swoim świeżym i bezpretensjonalnym spojrzeniem na kontrowersyjny temat zachwycił zarówno publiczność, jak i krytyków. Historia napisana przez Diablo Cody, uhonorowaną Oscarem za Najlepszy Scenariusz Oryginalny, wciąga nas w świat szesnastoletniej Juno MacGuff (Elliot Page), której życie przewraca się do góry nogami, gdy niespodziewanie zachodzi w ciążę ze swoim szkolnym kolegą (Michael Cera), przechodząc przy tym błyskawiczny kurs dojrzewania i konfrontując swoje własne marzenia z oczekiwaniami innych. Co wyróżnia Juno na tle rówieśników, to niezależność myślenia, niezwykle silny charakter i indywidualizm przejawiany w każdej dziedzinie życia. Niektórzy krytycy przypisywali filmowi propagowanie idei anti-choice i pro-life (Juno rezygnuje z aborcji i decyduje się na oddanie dziecka do adopcji, co wszystkim bohaterom wychodzi na dobre), jednak twórcy filmu wielokrotnie odcinali się od takich interpretacji, a sama Diablo Cody twierdzi, że dziś nie mogłaby napisać filmu o takiej wymowie. Tak naprawdę film w swoim zamierzeniu wolny jest od wszelkiego moralizatorstwa, a siła głównej bohaterki polega na tym, że dokonuje samodzielnych wyborów, nie zważając na presję otoczenia czy cudze opinie. 

Lady Bird (2017), reż. Greta Gerwig

„Nienawidzę Kalifornii. Chcę być tam, gdzie kultura! W Nowym Jorku, Connecticut lub chociaż w New Hampshire, gdzie w lasach żyją pisarze…” – żali się rozczarowana życiem różowowłosa uczennica katolickiej szkoły (Saoirse Ronan), by chwile później, po kolejnej kłótni z matką, w akcie buntu wyskoczyć z rozpędzonego samochodu. W swoim utkanym z wielu autobiograficznych elementów, nagrodzonym dwoma Złotymi Globami komediodramacie, Greta Gerwig bierze pod lupę klasyczne problemy nastolatków – od prób przedefiniowania rodzinnych relacji, poszukiwania życiowego celu, po frustrującą drogę do samoakceptacji. I to właśnie w naturalności, prostocie i szczerości tej opowieści tkwi jej siła. Świat Lady Bird, co chwilę rozpadający się na tysiące nowych pytań bez odpowiedzi, może wydawać się zaskakująco znajomy, a obserwacja jej wędrówki jest niezwykle wciągającą przygodą. 

Fish Tank (2009), reż. Andrea Arnold

Andrea Arnold wyrosła na specjalistkę od obrazowania młodych buntowniczek: począwszy od wrażliwej Mii z Fish Tank, poprzez Cathy z Wichrowych wzgórz, aż do charyzmatycznej Star z American Honey. W Fish Tank – uhonorowanym BAFTĄ i Nagrodą Jury Festiwalu w Cannes dramacie obyczajowym, reżyserka prezentuje wycinek z życia 15-latki (rewelacyjna Katie Jarvis), dorastającej na brytyjskim blokowisku w patologicznym środowisku, które cechuje wszechobecny marazm, brak ambicji i odpowiednich wzorców. Dziewczyna czuje się w nim totalnie wyobcowana, a ukojenia szuka w tańcu. Jej bunt przejawia się w niemal każdym starciu ze światem zewnętrznym: w toksycznej relacji z matką, w bójkach z dziewczynami z sąsiedztwa, podczas próby uratowania konia idącego na rzeź, ale przede wszystkim w skomplikowanej relacji łączącej ją z żonatym kochankiem matki (Michael Fassbender). Arnold stroni przy tym od sentymentalizmu czy moralizatorstwa – w świecie Mii granica między „dobrymi” a „złymi” wyborami bardzo łatwo się zaciera, a jej skomplikowana natura i ciężki start w życiu nie przekreślają szans na lepszą przyszłość.  

Królowie lata (2013), reż. Jordan Vogt-Roberts

Pozornie banalna historia o rozmaitych smakach wchodzenia w dorosłość: konfliktach z rodzicami, wystawionej na próbę przyjaźni, pierwszej miłości. Jednak pod warstwą komediową kryje się tu bardzo prawdziwa opowieść o tym, co tracimy, a co zyskujemy, przekraczając próg dojrzałości. Trójka nastolatków-outsiderów: wychowywany przez samotnego ojca Joe (Nick Robinson), borykający się z niezrozumieniem przez rodziców Patrick (Gabriel Basso) i dziwak-samotnik Biaggio (Moises Arias) pewnego letniego popołudnia postanawiają uciec przed wszelkimi problemami codzienności na niewielką, ukrytą przed światem leśną polanę, gdzie budują chatę i rozpoczynają nowy rozdział życia – z dala od cywilizacji i wszelkiej odpowiedzialności. Jak to zwykle bywa, ich bunt ma swoje nieuniknione konsekwencje: oaza z beztroskiego raju szybko przemienia się w miejsce, które zmusza ich do przyspieszonego kursu dojrzewania i stawienia czoła wszelkim przeszkodom, które za wszelką cenę starali się zostawić za sobą. 

Truman Show (1998), reż. Peter Weir

Gdy każdego dnia pięć tysięcy kamer skierowanych jest na twoje życie, a każda napotkana osoba, z najbliższymi na czele, to podstawieni aktorzy, przychodzi ten nieunikniony moment, gdy magiczna bańka wykreowanej sztuczności zaczyna pękać, a wszechobecna manipulacja wylewa się z każdej strony. Kulminacyjna chwila nadchodzi, gdy Truman pyta przyjaciela: „Czy masz czasem wrażenie, że cały świat kręci się wokół ciebie?”. Spostrzeżenie Trumana i jego stopniowo narastający bunt ma słodko-gorzki wydźwięk i obnaża wiele prawd o nas samych i współczesnym świecie: jak łatwo zatracić się w rutynowej codzienności tracąc szerszy obraz, jak bardzo pochłonięci jesteśmy bezkrytycznym konsumowaniem bajkowych obrazków wykreowanych przez media, jak nasze życie jest kontrolowane przez wszechobecnych „bogów”. Każdy z nas może interpretować symboliczny upadek „idealnego” świata Trumana na swój własny sposób.  

Podziemny krąg (1999), reż. David Fincher

21 lat po premierze Podziemnego kręgu wciąż łamiemy jego pierwszą i podstawową zasadę – nie przestajemy o nim mówić. Film pozostaje kulturowym fenomenem i wstrząsającą refleksją o współczesnym świecie. Do granic wyświechtane cytaty, takie jak: „Jesteśmy niewolnikami w białych kołnierzykach. Reklamy zmuszają nas do pogoni za samochodami i ciuchami. Wykonujemy prace, których nienawidzimy, aby kupić niepotrzebne nam gówno. (…) Nie mamy celu ani miejsca. (…) Naszą Wielką Wojną jest wojna duchowa. Nasz Wielki Kryzys to całe nasze życie. Zostaliśmy wychowani w duchu telewizji, wierząc, że pewnego dnia będziemy milionerami, bogami ekranu. Ale tak się nie stanie. Powoli to sobie uświadamiamy. I jesteśmy bardzo, bardzo wkurzeni” czy „Dopiero gdy stracimy wszystko, jesteśmy zdolni do wszystkiego” wciąż trafiają w sedno, szczególnie, gdy dopada nas wyjątkowa frustracja szarą rutyną codzienności, niemoc, samotność czy inna plaga współczesnej egzystencji. Tak jak Narratora (Edward Norton) – zagubionego i znudzonego życiem yuppie, który w swoim schizofrenicznym, opanowanym bezsennością umyśle, wykreował postać Tylera (Brad Pitt), uosabiającego wszystko, czym sam chciałby podświadomie być: bezwstydnym i bezwzględnym, charyzmatycznym, bez skrupułów łamiącym wszelkie zasady, brutalnym „macho” – pozostającym czołowym archetypem buntownika w najbardziej dosadnym wydaniu.