Zderzenie obyczajów. 7 filmów, które zwracają uwagę na osobliwe różnice kulturowe31.01.2020

Dylematy związane ze współistnieniem w jednej przestrzeni różnych kultur zachęcają filmowców do skierowania kamery na absurdalne, a nawet egzotyczne sytuacje wynikające ze stereotypowych nieporozumień. Przy okazji premiery Kłamstewka w reżyserii Lulu Wang (w kinach od 7 lutego) przyglądamy się filmom, w których sceny zabawnego starcia kulturowego służą obaleniu powszechnie znanych mitów.  

Między słowami (2003), reż. Sofia Coppola

Sofia Coppola zaczęła od obcego sobie Tokio. Po wypiciu sake jeździła nocą po mieście, wsłuchując się w rytm neonowej stolicy Japonii. W ten sposób zbudowała pełen sprzeczności świat, w którym osadziła głównego bohatera Między słowami, amerykańskiego gwiazdora filmowego Boba Harrisa (Bill Murray). W ciemnym i eleganckim barze hotelu Park Hyatt, gdzie słychać muzykę Gershwina i Portera, „przynajmniej whiskey robi swoje”. Tam Bob poznaje młodą Amerykankę Charlotte (Scarlett Johansson). Oboje cierpią na bezsenność (nie tylko z powodu różnicy czasu między Stanami i Japonią), dlatego  oglądają w telewizji Słodkie życie Felliniego z japońskimi napisami. Nie rozumieją miejsowego języka, co doprowadza do wielu dziwacznych zdarzeń. Bob nie potrafi porozumieć się z reżyserem kręconej reklamy, na dodatek tłumaczka jego długi monolog skraca do dwóch zdań. W scenie w szpitalu wywołuje śmiech na twarzach Japończyków. Nawet prysznic w łazience zamocowano, jak dla niego, zbyt nisko. W tym przypadku to muzyka złagodzi obyczaje i połączy samotników śpiewających w barze karaoke More than This Roxy Music. 

Vicky Cristina Barcelona (2008), reż. Woody Allen

Paliwem filmów Woody’ego Allena są nieporozumienia. W 2008 r. zrealizował on w stolicy Hiszpanii historię o dwóch Amerykankach, które ruszają do Europy po przygodę życia. Vicky (Rebecca Hall) i Cristina (Scarlett Johansson) za przewodnika mają malarza Juana Antonio (Javier Bardem). W trójkącie „podziwiają sztukę, piją wino i kochają się”. Vicky, zauroczona architekturą Gaudiego, pisze pracę magisterską o „tożsamości Katalończyków”, Cristina poszukuje romantycznego kochanka. Różnice kulturowe i inny język nie przeszkadzają w komunikacji, ale są przyczynkiem do wielu zabawnych zdarzeń. Dominuje komizm sytuacyjny – podczas zwiedzania miasta ujawnia się nieznajomość historycznych kontekstów czy uwarunkowań geograficznych. Opowiadający zza kadru ironiczny narrator kpi z kulturowych klisz i pocztówkowych pejzaży katalońskiego miasteczka. Postacie Javiera Bardema i Penélope Cruz (Maria Elena) są wzorowane na południowych Europejczykach – otwartych, kreatywnych i emocjonalnych. Kontrast stanowią różniące się od nich temperamentem Amerykanki. 

Kochaj albo rzuć (1977), reż. Sylwester Chęciński  

„I żeby tu teraz człowiek musiał się w tych luksusach mordować” – skarży się Pawlak Kargulowi, kiedy barman podaje mu owoce morza. Różnice osobowościowe i charakterystyczny język najsłynniejszych sąsiadów w naszym kraju wywołują uśmiech na twarzy. W ostatniej części trylogii Sylwestra Chęcińskiego seniorzy rodu Kazimierz Pawlak (Wacław Kowalski) i Władysław Kargul (Władysław Hańcza) wraz z wnuczką Anią (Anna Dymna) wyjeżdżają do Johna mieszkającego w Chicago. Wcześniej wysyłają krewnemu zza Oceanu fotografię z polskiego podwórka – Pawlak w garniturze na tle traktora, a Kargul w stroju ubogiego chłopa. Obaj tworzą wizerunek ekonomicznie podzielonej Polski, w gruncie rzeczy chodzi im jedynie o prywatne interesy z bratem. Amerykański kapitalizm, którego zaznają podczas podróży Kargul i Pawlak zmieni ich sposób myślenia do tego stopnia, że w drodze powrotnej do Warszawy stewardessa bierze ich za Polaków, którzy dawno wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych.

Pod słońcem Toskanii (2003), reż. Audrey Wells

Słodkie życie na wzgórzach bajecznej włoskiej krainy? Pod słońcem Toskanii udowadnia, że to możliwe. Amerykańska pisarka Frances Mayers (Diane Lane) po rozwodzie udaje się do Toskanii. Tam, remontując starą willę w malowniczej miejscowości pod Cortoną, poznaje różnice w mentalności narodów. Paweł, Jerzy i Zbigniew, ekipa remontowa z Polski, potrafią powiedzieć jedynie „ok, yes” i użyć najbardziej znanego w naszym kraju przekleństwa. Gdy złote rączki zmagają się z trudnościami budowlanymi, Frances eksperymentuje z włoską kuchnią i czyta im Miłosza. Przygotowywanie potraw zbliża ją do włoskiej kultury i uczy radości „śródziemnomorskiego” życia. Z każdym dniem zmniejsza się uczucie obcości. Główna bohaterka zakorzenienia się we Włoszech głównie ze względu na sympatię, jaką okazują jej autochtoni. Po obejrzeniu filmu Audrey Wells z miejsca można odczuć zwielokrotnioną potrzebę wyjazdu do Włoch. 

Hotel Marigold (2012), reż. John Madden

Banda naiwnych staruszków, jak sami się nazywają, zachowuje się, jakby dopiero skończyli liceum. Emeryci z Anglii znajdują w internecie wycieczkę do Dżajpuru w Indiach. Po dotarciu na miejsce odkrywają, że ekskluzywny hotel jest w ruinie, brakuje wody i elektryczności. Bohaterowie Hotelu Marigold zderzają się z obcą kulturą i przekonują się, że okres panowania Wielkiej Brytanii nad Indiami dawno przeminął. Kuchnia, prowadzenie samochodu, ekscentryczne zachowanie początkowo przerażają sześćdziesięciolatków, aby w końcu wywołać uśmiechy na ich twarzach. Przyjęcie takiej perspektywy pozwoliło reżyserowi na nakreślenie uniwersalnego portretu emerytów.

Toni Erdmann (2016), reż. Maren Ade

Urokliwa niemiecka czarna komedia? Irracjonalne? A jednak  Maren Ade udało się rozbawić publiczność Toni Erdmanna. Inez (znakomita Sandra Hüller) robi karierę menedżerską w korporacji. Jej ojciec, Winfried (Peter Simonischek) postanawia odwiedzić córkę w Bukareszcie. Pojawia się w przebraniu (w peruce i ze sztuczną szczęką) jako tytułowy Toni Erdmann. Udaje biznesmena i niemieckiego ambasadora. Rola błazna ma na celu rozbawienie poważnej córki. Tutaj nie tylko wygłup ojca, ale właśnie powaga Inez jest źródłem komizmu. Kultura korporacyjna biznesu spotyka się z niestosownym językiem kawalarza. Reżyserka idzie na żywioł, nie kierując się żadnymi gatunkowymi regułami. Czuć, że jest szczera, że zna problemy różnych klas społecznych i emigrantów. Bohaterowie toczą grę, która w końcu zbliża ich do siebie. 

Kłamstewko (2020), reż. Lulu Wang

Lulu Wang podważa stwierdzenie, że z rodziną wychodzi się dobrze tylko na fotografii. Prosta historia tytułowego kłamstwa staje się punktem wyjścia do opowieści o familii. Najbliżsi decydują się ukryć przed ukochaną babcią złe wieści o jej stanie zdrowia. Chińczycy twierdzą, że tym, co zabija, nie jest rak, tylko strach. Trzydziestoletnia Billi (w tej roli aktorka i raperka Awkwafina) chce się wyłamać, jednak opór rodziny nie pozwala wyznać prawdy. Przed laty wyemigrowała z rodzicami do Ameryki, teraz ma wątpliwości co do swojej przyszłości. Chce spędzić jak najwięcej czasu z umierającą babcią. Reżyserka, biorąc na warsztat motyw choroby seniorki rodu, tworzy odtrutkę na melodramaty. „Na Wschodzie życie jednostki jest częścią całości” – mówi jeden z bohaterów filmu. Zderzenie cywilizacji – nowoczesnego Zachodu i zacofanego Wschodu wybrzmiewa w Kłamstewku doskonale. Billi przeżywa tożsamościowy konflikt, desperacko poszukuje siebie w światach różnych wartości, języków i kultur. Pokoleniowe zderzenie jest tutaj opowiedziane z gorzkim humorem i wyjątkową klasą.