Ekranowa amnezja. Przypominamy 10 filmów z motywem utraty pamięci27.05.2022

Utrata pamięci w postaci amnezji lub innych losowych lub zdrowotnych okoliczności to temat często wykorzystywany w filmach. Motyw wydaje się bardzo atrakcyjny dla twórców, ale przy okazji wyjątkowo trudny do wiarygodnego wpisania w scenariuszową fabułę. Postaci cierpiące na braki lub zaniki pamięci dostarczają bowiem informacji, które muszą z jednej strony widza mylić, z drugiej zaś zachęcać go do dalszej dedukcji oraz poszukiwań. Wybraliśmy dziesięć różnorodnych tematycznie filmów, które różnie, ale zawsze kreatywnie wykorzystują ekranowy potencjał niepamiętania. 

Kac Vegas, reż. Todd Phillips, 2009 r.

Klasyka zwariowanej komedii ze swoistą amnezją w roli głównej. Przyszły pan młody, człowiek uczynny i ułożony, daje się namówić kumplom na ostatni weekend niemałżeńskich przyjemności w światowej stolicy grzechu i hazardu – Las Vegas. Panowie nie mogliby bardziej się od siebie różnić, bo jeden jest ostrożny i zakochany, drugi sarkastyczny i zblazowany, a trzeci lękliwy do bólu, a na dodatek do tak ujętego tercetu dokooptowany zostaje ekscentryczny i safandułowaty przyszły szwagier naszego pana młodego. Gdzie tu amnezja? Po nocy balowania trzech facetów budzi się w drakońsko drogim pokoju hotelowym, nie mając pojęcia, jak i z kim balowali, i gdzie jest ich żeniący się wkrótce kolega. Został aresztowany przez policję? Porwany dla okupu przez gangi? Może pożarł go zamknięty w hotelowej łazience tygrys? Rozwiązanie zagadki jest mniej ważne od tego, co panowie przechodzą, znajdując kolejne tropy, ale i tak bawi do rozpuku.

Memento, reż. Christopher Nolan, 2000 r.

Leonard Shelby cierpi z powodu śmierci żony. Również dlatego, że nie pamięta, kto i dlaczego ją zamordował. Na skutek perfidnego ataku ze strony tajemniczego napastnika Leonard boryka się z zaburzeniem pamięci krótkotrwałej – jego umysł zapisuje do kilkunastu minut wstecz i następnie wymazuje wszystkie nabyte niedawno wspomnienia. Leonard jest zdeterminowany, żeby złapać bydlaka odpowiedzialnego za jego tragedię i wymierzyć sprawiedliwość. W tym celu utrwala kluczowe chwile za pomocą pisanych notatek, lakonicznie opisanych polaroidów i własnego ciała, które jest upstrzone informacjami w postaci tatuaży. Klasyk kinowej amnezji, który nie wywołuje już dziś takiego wrażenia wyłącznie dlatego, że przez ostatnie dwadzieścia lat zarówno rozwiązanie zagadki morderstwa, jak i przyjęta przez braci Nolan nielinearna struktura opowiadanej historii zostały przetworzone przez kulturę masową na setki różnych sposobów.

Ja cię kocham, a ty śpisz, reż. Jon Turteltaub, 1995 r.

Film, który uczynił z Sandry Bullock gwiazdę pierwszej wielkości i rywalkę Meg Ryan do miana królowej komedii romantycznych lat 90. Bohaterką jest Lucy, małomiasteczkowa kobieta, która nie radzi sobie w wielkomiejskim motłochu Chicago i zamiast spełniać marzenia, żyje z dnia na dzień, pracując w kasie metra. Dlatego zgadza się na świąteczny dyżur, w trakcie którego ratuje życie Petera zrzuconego na tory przez oprychów. To początek końca dawnego życia Lucy. Tak się składa, że… zakochuje się w Peterze – nie zna go, lecz ma o nim romantyczne wyobrażenie. Zbieg okoliczności sprawia, że rodzina tkwiącego w śpiączce mężczyzny myśli, że Lucy to jego narzeczona, a gdy Peter odzyskuje przytomność i nie rozpoznaje stojącej przed nim dziewczyny, wszyscy uznają, że ma amnezję. Stosując jednak złotą filmową zasadę, że na miłości i na wojnie wszystkie chwyty dozwolone, Lucy zakochuje się w międzyczasie w kimś jeszcze innym…

50 pierwszych randek, reż. Peter Segal, 2004 r.

Zanim liczba 50 wykorzystana w tytule zaczęła kojarzyć się widzom z filmową serią z ​​Jamiem Dornanem i Dakotą Johnson w rolach głównych, wielu fanów Adama Sandlera łączyło ją z komedią romantyczną. Aktor wcielił się w niej w weterynarza walczącego na tle hawajskich krajobrazów o względy kobiety mającej problemy z pamięcią. W przeciwieństwie do bohatera Memento, Lucy traci wszelkie nowe wspomnienia każdej nocy, co z jednej strony pozwala twórcom wprowadzać w kadry szereg mniej lub bardziej kreatywnych gagów (wliczając nawiązanie do Memento), a z drugiej naznacza opowiadaną historię melancholią i refleksją. 50 pierwszych randek to nade wszystko komedia romantyczna – a raczej zwariowane połączenie Memento z Dniem świstaka – ale wciąż zaskakuje widzów kojarzących Sandlera z komediami zupełnie innego typu. Film spopularyzował również ten piękny cover dwóch muzycznych evergreenów.

Tożsamość Bourne’a, reż. Doug Liman, 2002 r.

Kto jest najbardziej znanym bohaterem kina akcji z amnezją? Odpowiedź może być tylko jedna: Jason Bourne, śmiercionośny zabójca tajnej komórki CIA, który budzi się pewnego dnia z pustką w głowie na śródziemnomorskim kutrze rybackim. Mężczyzna, którego powołał do życia mistrz literackich politycznych dreszczowców Robert Ludlum, nie ma pojęcia, kim jest, wyrusza więc w podróż po dużych europejskich miastach, żeby odkryć własną tożsamość i… przeżyć. Za sprawą czysto ludzkiej reakcji, która kosztowała go pamięć, stał się bowiem głównym wrogiem ludzi, którzy pragną wpływać na losy świata, nie wychodząc z osłony cienia. Zaczyna się innowacyjnie sfilmowana walka na śmierć i życie, w trakcie której Bourne może zaprezentować pełnię swoich zdolności. Bourne próbował podbić świat dekadę wcześniej pod postacią Richarda Chamberlaina, ale dopiero dzięki filmom z Mattem Damonem zawojował serca i umysły globalnej widowni.

Tożsamość, reż. Jaume Collet-Serra, 2011 r.

Nieco mniej znaną postacią jest Martin Harris, naukowiec, który przyjechał do Berlina, by wziąć wraz z żoną udział w międzynarodowej konferencji w dziedzinie botaniki, ale na skutek wypadku samochodowego traci pamięć. Wychodzi po kilku dniach ze szpitala, lecz po powrocie do hotelu jego życie zaczyna rozpadać się niczym słabo ułożony domek z kart. Kobieta, którą uznawał za małżonkę, twierdzi, że go nie zna, a stojący obok mężczyzna twierdzi, że to on jest nazywa się Martin Harris – ba, potrafi to udowodnić! Jeśli jednak Martin Harris nie jest Martinem Harrisem, kim faktycznie jest, co robi w Berlinie i dlaczego pamięta życie innego człowieka tak, jakby było jego życiem? Tożsamość jest kolejną sensacyjną produkcją, która powstała na skutek rosnącego na skutek ogromnego sukcesu Uprowadzonej zapotrzebowania na Liama Neesona w kinie akcji i atrakcji, jednak wyróżnia się na tle innych precyzyjną intrygą i zaskakującymi zwrotami akcji.

Zakochany bez pamięci, reż. Michel Gondry, 2004 r.

W zestawieniu nie mogło zabraknąć tej mającej już niemal dwadzieścia lat cudnie ekscentrycznej eksploracji nieodgadnionych prawideł miłości. Bohaterami są introwertyk Joel i ekstrawertyczka Clementine, którzy kochają się tak bardzo, że aż nienawidzą, nic więc dziwnego, że nie potrafią być razem. W normalnej rzeczywistości musieliby siłować się ze wspomnieniami dobrych i złych momentów swojego związku, lecz akcja filmu rozgrywa się w nieokreślonej przyszłości, w której zawiedzeni zakochani mogą przejść zabieg usuwania pamięci. Pierwsza robi to Clementine, która zawsze była bardziej spontaniczna, zaś Joel decyduje się na ten krok niejako w odpowiedzi. W trakcie uświadamia sobie jednak, że nie chce zapomnieć. Fabuła jest o tyle ważna, że prowadzi widza przez zawiłości scenariusza, lecz w kontekście filmowego doświadczenia ważniejsze jest to, jak Gondry ukazuje relacje zagubionych w miłości bohaterów za pomocą obrazu i dźwięku.

Gdzie jest Nemo?, reż. Andrew Stanton, Lee Unkrich, 2003 r.

Czemu niby mielibyśmy nie umieścić w naszym zestawieniu kina animowanego? Tym bardziej, że Gdzie jest Nemo? – dziś też prawie dwudziestolatek – był swego czasu jednym z największych familijnych przebojów ze stajni Pixara i jest zgodnie uznawany za jedną z najlepszych animacji w historii światowego kina. To film głęboki i wzruszający, na którym świetnie bawią się zarówno dzieci, jak i dorośli. Wprawdzie pod kątem wątku zaniku pamięci bardziej pasowałaby nakręcona ponad dekadę później (i jeszcze bardziej kasowa) kontynuacja pod tytułem Gdzie jest Dory, gdyż tam cierpiąca na zanik pamięci krótkotrwałej niebieska rybka jest główną bohaterką, jednakże uważamy, że zarówno Dory, jak i jej przypadłość lepiej wypadają na drugim planie w Nemo, gdy są tylko i aż zabawnym dodatkiem do przejmującej opowieści o ojcu poszukującym desperacko syna, nie zaś głównym daniem. Mimo podobieństw do Memento, Nemo powstawał całkowicie niezależnie, a prace rozpoczęły się na wiele miesięcy przed zdjęciami do filmu Nolana.

Mulholland Drive, reż. David Lynch, 2001 r.

Kolejne arcydzieło szeroko rozumianego kina amnezyjnego, tym razem podane w typowym dla niecierpiącego filmowej dosłowności Davida Lyncha surrealistycznym stylu na pograniczu jawy, snu i koszmarnego marzenia. Główną bohaterką tego psychologicznego dreszczowca jest młoda aktorka, która przybywa do Los Angeles, aby zostać gwiazdą filmową, jednak tuż po przyjeździe wikła się w coś, co znacznie przerasta jej zdolności poznawcze. Zaczyna pomagać tajemniczej kobiecie z amnezją, ale im mocniej angażuje się w amatorskie śledztwo mające na celu ustalenie jej faktycznej tożsamości, tym bardziej odkrywa mroczne strony własnej osobowości. Lynch miał zamiar nakręcić zagadkowy serial telewizyjny, jednak włodarze ze stacji ABC nie poznali się na geniuszu Mulholland Drive, więc przy pomocy przyjaciół i finansistów zamienił pomysł w film kinowy… określany dziś jednym z najwybitniejszych dzieł w historii kina. Filmowi wyszło to chyba na dobre. 

Wyspa tajemnic, reż. Martin Scorsese, 2010 r.

Jak dosyć jednoznacznie wskazuje polski tytuł, na filmowej wyspie roi się od mniej lub bardziej ważnych tajemnic – najważniejszą z nich jest zaś ta związana z tożsamością postaci cierpiącej na amnezję. Więcej napisać nam nie wolno, bo wtedy śledztwo prowadzone przez dwóch szeryfów federalnych w pilnie strzeżonym szpitalu dla psychicznie chorych straciłoby intensywny posmak tajemnicy przemieszanej z surrealistyczną grozą. Dość nadmienić, iż akcja rozgrywa się w latach 50. XX wieku, więc postaci nie mają pod ręką technologicznych wspomagaczy, zaś ograniczone przestrzennie miejsce akcji wprowadza w kadry poczucie izolacji i zbliżającej się tragedii, która – gdy dochodzi do skutku – dotyka zarówno większości filmowych postaci, jak i widza. Wyspa tajemnic to jeden z tych filmów, o których zwykle nie mawia się, że są klasykami kina, lecz które wpływają na wielu widzów tak mocno, że ci zapamiętują je lepiej niż inne filmowe dzieła.