Stary wyga i żółtodziób. 9 filmów, w których młodzieńcza energia spotyka doświadczenie27.05.2021

Spotkanie naiwnego, pełnego pasji i kształtujących się wyobrażeń o otaczającym świecie młodzieńca ze starym wygą, nierzadko cynikiem, który z początku ma go z początku serdecznie dość, lecz w miarę upływu czasu zaczyna uczyć go tego, czego sam nauczył się od życia. Z jednej strony do bólu ograny motyw, ale jednocześnie – jeśli dobrze się go poprowadzi – oferujący filmowcom ogrom narracyjnych i fabularnych możliwości. Przyglądamy się mniej i bardziej znanym filmowym żółtodziobom z ostatnich kilku dekad.

William Somerset i David Mills, Siedem (1995), reż. David Fincher

Zaczynamy od jednego z bardziej oczywistych tytułów w tej kategorii wagowej. Mimo że grany przez Brada Pitta Mills nie jest stricte żółtodziobem, lecz chwilę już pracuje w policji, z początku jest tak traktowany przez wyczekującego emerytury wygę Somerseta (Morgan Freeman), który przeżył i widział tyle, że potrafi przejrzeć swego nowego partnera na wylot. Nie ma tu dosłownie ukazanej relacji mistrz-uczeń, bowiem porywczy, idealistyczny i sprawny fizycznie Mills wnosi wiele pozytywnego do śledztwa w sprawie seryjnego mordercy wykańczającego swoje ofiary w dziwnym kluczu siedmiu grzechów głównych. Jednak opanowanie, metodyczność i zdolności dedukcyjne doświadczonego gliniarza okazują się nieocenione, a narwany Mills uczy się od kolegi znacznie więcej, niż chciałby przed sobą przyznać. Wszyscy wiemy, jak to się kończy, ale tragiczny wydźwięk ikonicznej końcówki Siedem nie przesłania faktu, że Mills i Somerset stali się w międzyczasie doskonałym duetem łączącym młodzieńczość i doświadczenie.

Alonzo Harris i Jake Hoyt, Dzień próby (2001), reż. Antoine Fuqua

Kolejny oczywisty wpis, gdyż film Fuquy dorobił się w ciągu dwudziestu lat od premiery miana klasyka kina policyjnego. Hoyta (nominowany do Oscara Ethan Hawke) sporo zresztą z Millsem łączy; obaj są idealistycznie usposobieni do zawodu i mają pewne policyjne doświadczenie, lecz gdy trafiają pod skrzydła słynnego weterana, zostają zmuszeni do przewartościowania tego, co wydawało im się, że wiedzą – i o świecie, i o sobie. Różnica polega na tym, że w Dniu próby tym weteranem jest legendarny Alonzo Harris (nagrodzony Oscarem Denzel Washington), gliniarz z wydziału narkotyków, który od lat zwalcza przemoc przemocą – do tego stopnia, że wielokrotnie przekroczył granicę między byciem służącym i chroniącym policjantem a brutalnym złoczyńcą. Choć akcja filmu rozgrywa się w ciągu doby, Hoyt faktycznie wiele się uczy od Harrisa, ale jego ekranowy rozwój polega na samoświadomości: skonfrontowany ze skrajną amoralnością chłopak odkrywa, że nie chce „być policjantem za wszelką cenę”. I stawia czoła nietykalnej legendzie.

Sean Maguire i Will Hunting, Buntownik z wyboru (1997), reż. Gus Van Sant

Will Hunting (Matt Damon) ma dwadzieścia lat i jest matematycznym geniuszem, nie interesuje go jednak rozwijanie własnego talentu. Trudne dzieciństwo i społeczna marginalizacja wyrobiły w nim głęboką nieufność wobec ludzi oraz wszelkich instytucji. Woli bezpiecznie spędzać czas na piciu z kumplami i bawieniu się w dorosłość. Wszystko zmienia się, gdy zostaje zatrzymany za napaść na policjanta. Przed przykrymi konsekwencjami broni go świadomy potencjału Willa profesor MIT. Warunek: chłopak będzie studiował matematykę oraz podda się terapii. Bystry Hunting zgadza się, po czym odstrasza wszystkich terapeutów. Do czasu, gdy natrafia na Seana Maguire’a (wybitny Robin Williams, rola nagrodzona Oscarem), który stawia mu intelektualnie czoła i uświadamia chłopakowi nieprzerobione traumy, które utrudniają mu wchodzenie w relacje międzyludzkie. Aby otworzyć Willa, Maguire też musi się otworzyć, dzięki czemu zdaje sobie sprawę z własnych problemów. Relacja mistrz-uczeń zamienia się w prawdziwą przyjaźń.

Jimmy Dugan i Dottie Hinson, Ich własna liga (1992), reż. Penny Marshall

Jest rok 1943, trwa II wojna światowa, lecz mimo dołączenia do walki amerykańskich żołnierzy wciąż nie udało się przechylić szali zwycięstwa na korzyść aliantów. To oznacza, że coraz więcej mężczyzn zostaje powołanych do wojska, co przekłada się na życie kulturalno-sportowe w USA. Próbując ratować zawodowy baseball przed wieszczonym komercyjnym upadkiem, właściciele klubów organizują żeńską ligę, do której rekrutują najbardziej obiecujące amatorki z rozmaitych regionów. Wśród nich Dottie (Geena Davis), wysportowana, inteligentna farmerka, która staje się mniej lub bardziej świadomie nie tylko symbolem tej nowej ligi, ale też pośrednio całego ruchu emancypacyjnego. Jimmy Dugan (Tom Hanks w wybornej komediowej formie) nie zapowiada się z początku na dobrego mentora – to zgorzkniały były zawodnik, którego trawi od lat choroba alkoholowa – jednakże ostatecznie jest w stanie wiele nauczyć pojętne i chętne do współpracy dziewczyny, także Dottie. Sam zaczyna też za ich sprawą inaczej podchodzić do sportu i życia.

Frankie Dunn i Maggie Fitzgerald, Za wszelką cenę (2004), reż. Clint Eastwood

Clint Eastwood ma w swoim aktorsko-reżyserskim dorobku wiele filmów podejmujących wątek młodych i zdolnych spełniających swój potencjał przy pomocy doświadczonych weteranów, lecz Za wszelką cenę jest zdecydowanie jednym z najlepszych (i najbardziej utytułowanych – cztery Oscary, w tym w kategorii Najlepszy Film Roku). Z jednej strony dlatego, że to tylko z pozoru typowa historia sportowej wspinaczki na szczyt – Fitzgerald (Hilary Swank) boksuje świetnie, ale ma w głowie dekady dorastania w niezbyt przyjemnej rodzinie i potrzebuje przede wszystkim emocjonalnego oparcia. Z drugiej strony z tego względu, że wywiązująca się między dziewczyną i zgorzkniałym trenerem Frankiem (Clint Eastwood) przyjaźń jest zabarwiona wielowymiarową relacją ojcowsko-córczaną, która prowadzi do łamiącego serce i wykraczającego dalece poza schematy kina sportowego finału. Maggie i Frankie wiele zyskują, ale też sporo tracą, zaś widz zostaje zmuszony do postawienia się w sytuacji obojga i udzielenia sobie trudnych odpowiedzi.

Gordon Gekko i Bud Fox, Wall Street (1987), reż. Oliver Stone

Tego klasyka kina amerykańskiego pamięta się przede wszystkim za sprawą Gordona „chciwość jest dobra” Gekko oraz nagrodzonej Oscarem roli Michaela Douglasa, ale tak naprawdę główną postacią filmu jest Bud Fox (Charlie Sheen), młody, nieopierzony makler, który chciałby stać się gwiazdą świata wielkiej finansjery. To właśnie Fox przedstawia nam Gekko oraz jego legendę, to oczami Foxa poznajemy skomplikowany i spaczony moralnie świat jego mentora, w którym albo się zjada, albo jest się zjadanym. To wreszcie Fox służy publiczności za etyczny kompas, bo w pewnym momencie, gdy chłopak orientuje się po czasie, że uzyskane kłamstwem i oszustwem bogactwo oraz życiowe perspektywy nie są tym, czego się spodziewał, przechodzi przemianę i staje przeciwko „wartościom” filmowego Wall Street. Jak na ironię, u Stone’a Fox wygrywa, jednakże w rzeczywistości poniósł porażkę, gdyż to Gekko stał się postacią ikoniczną, a jego otwarta amoralność zainspirowała wielu młodych ludzi do kariery na Wall Street.

César Luciani i Malik El Djebena, Prorok (2009), reż. Jacques Audiard

Zdecydowanie najbardziej brutalny wpis naszego zestawienia, bo akcja Proroka rozgrywa się we francuskim więzieniu, do którego trafia skazany na sześć lat odsiadki niespełna dwudziestoletni chłopak algierskiego pochodzenia. Malik (Tahar Rahim) stara się z początku głównie przeżyć i nie wchodzić w konszachty z żadnym z rządzących więziennym życiem gangów, ale w pewnym momencie musi wybrać – i decyduje się na zasilenie szeregów korsykańskiej mafii. A że chłopak jest ambitny, bystry i szybko się uczy, pnie się w więziennej hierarchii, zyskując zaufanie szefa Korsykan. Morduje dla niego niewygodnych świadków oraz wykonuje ryzykowne zadania na przepustkach, ale zaczyna jednocześnie grać na kilka różnych stron. Bo w międzyczasie ambitny, naiwny chłopak przeszedł przemianę w bezlitosnego, amoralnego i wpływowego gangstera, który nie zamierza słuchać rozkazów innych. Trudne kino z mocnym zacięciem społecznym, ukazujące więzienie jako mikro-świat, przed którego złym wpływem nikt nie jest w stanie się uchronić. 

Miyagi i Daniel LaRusso, Karate Kid (1984), reż. John G. Avildsen

Z jeszcze młodszym bohaterem mamy do czynienia w klasyku młodzieżowego kina sportowego Karate Kid, bowiem grany przez Ralpha Macchio Daniel ma siedemnaście lat. Chłopak właśnie przeprowadził się z mamą do Kalifornii, czuje się zagubiony, a gdy poznaje uroczą cheerleaderkę (początkująca Elisabeth Shue), trafia na celownik jej aroganckiego byłego, któremu wydaje się, że skoro ćwiczy karate, może wszystkimi pomiatać. Nie może, bo za sprawą pewnego przykrego incydentu Daniel trafia pod skrzydła pana Miyagi, ekscentrycznego japońskiego imigranta, który okazuje się mistrzem sztuk walki. Resztę fabuły można sobie dopowiedzieć, tym bardziej, że film wyreżyserował autor Rocky’ego. Największym atutem Karate Kid nie są sceny walk (chociaż miliony dzieciaków chciały opanować „cios żurawia”), lecz więź rodząca się pomiędzy naiwnym chłopakiem, który pragnie udowodnić swój potencjał, a starym mistrzem, który dzięki niemu odkrywa znów własną wartość. Jest też szereg kultowych scen, na czele z „nauką woskowania”.

Walt Kowalski i Thao Vang Lor, Gran Torino (2008), reż. Clint Eastwood

Najmłodszym bohaterem naszego zestawienia jest Thao, syn azjatyckich imigrantów, którzy próbują ułożyć sobie na różne sposoby życie w Ameryce. Chłopak widzi przyszłość w nauce, nie jest zainteresowany gangsterką i wszelkiej maści przekrętami, jednak zostaje do tego zmuszony przez swego agresywnego i niebezpiecznego kuzyna. Thao ma szczęście, trafia bowiem na Walta Kowalskiego, zgryźliwego i opryskliwego weterana wojny w Korei, któremu nie podoba się fakt, że jego ukochany kraj zamienia się w siedlisko imigrantów, jednak mimo ksenofobicznych ciągot jest porządnym gościem, który doświadczył w życiu tak wiele niegodziwości, że potrafi docenić człowieka za to, kim ten jest w środku, niezależnie od wyglądu zewnętrznego. Zanim zaszczuty nastolatek i gburowaty weteran nawiążą nić porozumienia, muszą przełamać oczywiście multum krążących w ich głowach mitów i stereotypów, lecz w ostatecznym rozrachunku ich relacja staje się jedną z najpiękniejszych międzykulturowych filmowych więzi XXI wieku.