W 2021 roku wystartowali z przytupem. 9 najlepszych debiutów reżyserskich ostatnich miesięcy 29.12.2021

Świnia, Pleasure albo Lamb to zapadające w pamięć debiuty, które na pewno pomogą utorować drogę początkującym twórcom do dalszej kariery. 

Na kończący się właśnie rok w światowym kinie można patrzeć przez pryzmat dużych branżowych nazwisk: gdy sytuacja epidemiologiczna uległa względnej poprawie, nowe filmy zaprezentowali m.in. Wes Anderson (The French Dispatch), Ridley Scott (Ostatni pojedynek, House of Gucci), Denis Villeneuve (Diuna) i Kenneth Branagh (Belfast). Do gry po wielu latach nieobecności wróciła też Jane Campion (Psie pazury), która jest poważną kandydatką w walce o Oscary. Starym wyjadaczom po piętach zaczynają jednak deptać obiecujący debiutanci. Spośród tych, którzy w ostatnich miesiącach po raz pierwszy zaprezentowali wyreżyserowane przez siebie filmy, wyłuskaliśmy dziewiątkę szczególnie godną uwagi. Wśród wytypowanych przez nas produkcji horror zderza się z biografią Arethy Franklin, a kameralna historia zrealizowana w dobie koronawirusa stoi obok polskiego thrillera. Większość tytułów pozostaje dostępnych na platformach streamingowych lub wkrótce wejdzie do kin. 

Córka, reż. Maggie Gyllenhaal

Chociaż tożsamość Eleny Ferrante w tym roku wciąż nie została ujawniona, nie przeszkadza to filmowcom w sięganiu po jej wielowątkową, upstrzoną psychologicznymi wątkami twórczość. Niedawno katalog platformy streamingowej HBO GO wzbogacił się o serialową adaptację Genialnej przyjaciółki, a teraz po Córkę sięgnęła Maggie Gyllenhaal. Aktorka debiutująca na krześle reżyserskim nie zmarnowała potencjału tkwiącego w książce. O jej sukcesie świadczą nie tylko peany rzucane przez dziennikarzy, ale też nagroda za najlepszy scenariusz na festiwalu w Wenecji. Na sukces dramatu składa się kilka czynników, spośród których najważniejsze zdają się nie tylko obsada (u boku Olivii Colman stanęli m.in. Dakota Johnson, Peter Sarsgaard oraz Paul Mescal) i zdjęcia Hélène Louvart, operatorki znanej z Piny czy Szczęśliwego Lazzaro. Ważna jest przede wszystkim sama historia Ledy, nauczycielki literatury amerykańskiej tkwiącej na życiowym rozdrożu. Gyllenhaal podchodzi do jej dylematów dotyczących przeszłości i macierzyństwa z dużą dozą wrażliwości oraz empatii. W Córce stanowczo nie ma miejsca na przekłamania i telenowelową powierzchowność.

Gdzie obejrzeć: film na wiosnę wprowadzi do polskich kin Velvet Spoon 

Lamb, reż. Valdimar Jóhansson

– Zawsze interesowało [mnie] stworzenie czegoś na kształt wizualnego poematu, w którym nie słowa, nie dialogi, ale obrazy będą tłumaczyły narrację i emocjonalny stan naszych bohaterów – mówił w rozmowie z Papaya.Rocks Valdimar Jóhansson, niegdysiejszy współpracownik Darrena Aronofsky’ego i Ridleya Scotta. Koncept stojący za jego słowami bez dwóch zdań znalazł odzwierciedlenie w debiutanckim, pełnometrażowym Lamb. Akcja filmu z Noomi Rapace w roli głównej rozgrywa się na odizolowanej islandzkiej farmie, gdzie mieszka małżeństwo Marii i Ingvara. Otaczającym ich nordyckim krajobrazom daleko do pocztówkowej idylli – od samego początku czuć, że w okolicznych trawach piszczy coś niezwykłego. Punktem zwrotnym w historii pary okażą się niespodziewane narodziny w stadzie owiec, które uruchomią serię równie zaskakujących wydarzeń. Jóhansson – wsparty podczas pisania scenariusza przez poetę i pisarza Sjóna – z powodzeniem lawiruje między mistycyzmem, realizmem magicznym a thrillerem psychologicznym. Bada jednocześnie związki pomiędzy człowiekiem a nieprzeniknioną naturą. Pozycja obowiązkowa dla tych, którzy z niecierpliwością czekają na Wikinga Roberta Eggersa.

Gdzie obejrzeć: film 31 grudnia wprowadza do polskich kin Gutek Film 

Odkupienie, reż. Fran Kranz

O strzelaninach szkolnych w amerykańskim kinie powiedziano już całkiem dużo – wystarczy przywołać choćby Politechnikę Denisa Villeneuve’a, Słonia Gusa van Santa albo Zabawy z bronią Michaela Moore’a. Fran Kranz ukazuje jednak groźny i wciąż nieposkromiony proceder z nieco innej perspektywy. Nie interesują go krwawe retrospekcje albo przesłuchania mordercy. Zamiast tego oddaje głos tym, którzy muszą żyć z konsekwencjami tragicznego wypadku – rodzicom ofiary i oprawcy. Ich spotkanie po kilku latach uruchamia lawinę reminiscencji, otwiera niezabliźnione rany, ale doprowadza też do wielu wzruszeń. Uśmiech na wspomnienie nieżyjących synów płynnie przeobraża się w płacz, a niesprawiedliwość konkuruje niepohamowanym żalem. Odkupienie, które podobnie jak opisywane później Prime Time rozgrywa się w jednym budynku, stawia na skrupulatnie napisane dialogi i wyrazistą grę aktorską. Jest przez to czymś z pogranicza przejmującej psychodramy oraz spektaklu teatralnego. Gdy postaciom brakuje słów, żeby opisać to, przez co przechodzą, wystarczy im sama mimika albo łzy skapujące po policzkach.

Gdzie obejrzeć: film 24 grudnia wprowadził do polskich kin Galapagos Films 

Respect, reż. Liesl Tommy 

Prace nad fabularyzowaną biografią Arethy Franklin rozpoczęły się na długo przed jej śmiercią. Kiedy jednak Amerykanka trzy lata temu przerwała nierówną walkę z nowotworem trzustki, wzmożono ruchy, aby jak najszybciej upamiętnić nieżyjącą królową soulu. Reżyserię filmu powierzono Lieslowi Tommy’emu, zaś główną rolę przypisano Jennifer Hudson, której na dużym ekranie partnerują m.in. Mary J. Blige, Forest Whitaker i Audra MacDonald. Debiutujący w świecie pełnego metrażu twórca spłacił udzielony mu kredyt zaufania. Respect nie zaskakuje nowatorskim podejściem, a w niektórych momentach jest nader hollywoodzkie, ale nadal pozostaje wyrazistym portretem jednej z najważniejszych postaci XX-wiecznej muzyki rozrywkowej. Tommy śledzi początki jej kariery, zagląda za kulisy małżeństwa obarczonego patriarchalnymi konwenansami i pokazuje, jak Franklin naznaczyła śmierć matki w wieku 10 lat. Warto zobaczyć nie tylko z kronikarskiego obowiązku, zwłaszcza że jak na muzyczny biopic przystało, filmowi towarzyszy przemyślana ścieżka dźwiękowa.

Gdzie obejrzeć: Chili, Player, Rakuten 

Prime Time, reż. Jakub Piątek 

Y2K, po polsku nazywany także pluskwą milenijną, zwiastowało problemy, z jakimi ludzkość potencjalnie zmierzy się po wejściu w trzecie tysiąclecie. Spekulowano, że przełom doprowadzi do awarii urządzeń i większych systemów informatycznych, ale co bardziej pesymistyczni komentatorzy widzieli w nim początek końca świata. Ówczesne niepokoje stanowiły punkt wyjścia do opowiedzenia historii ukazanej w debiucie Jakuba Piątka, którego premiera odbyła się podczas tegorocznego festiwalu w Sundance. Jego główny bohater, uzbrojony Sebastian, szturmuje studio telewizyjne nadające specjalny program w noc sylwestrową kończącą 1999 rok. Nie chce okupu ani etatu w mediach – głównym celem mężczyzny jest wejście na wizję w czasie największej oglądalności i powiedzenie światu czegoś ważnego. Rozgrywające się w jednej lokacji Prime Time stanowi wiwisekcję upadku człowieka, który rozpaczliwie pragnie, aby ktoś wreszcie go wysłuchał. Dzięki zgrabnemu scenariuszowi napisanemu przez reżysera i Łukasza Czapskiego poczynania Sebastiana śledzi się z zapartym tchem od pierwszych minut. W rodzimym kinie ostatnich miesięcy było dużo udanych powrotów (Aksinowicz, Ronduda, Matuszyński), ale przykład Piątka pokazuje, że równie ciekawie dzieje się u debiutantów.

Gdzie obejrzeć: Netflix 

Lekcje języka, reż. Natalie Morales 

Organizowanie dużych planów zdjęciowych w dobie pandemii koronawirusa COVID-19 i towarzyszących jej obostrzeń nie było najrozsądniejszym pomysłem. Filmowcy zaczęli więc szukać sposobów na to, żeby inaczej ucieleśnić swoje wizje. Jedni czekali na dogodny moment i przesuwali w czasie tok produkcji, podczas gdy inni sięgali po szczególne dla tego okresu środki wyrazu. Popularnym zabiegiem okazały się rezygnacja z szerokiej obsady (np. Malcolm i Marie) oraz wykorzystanie wideokomunikatorów jako środków komunikacji między bohaterami. I choć w niektórych przypadkach droga ta doprowadziła do mało satysfakcjonującego rezultatu, aktorka Natalie Morales wycisnęła z ograniczeń tyle, ile się da. Pomysł fabularny stojący za Lekcjami języka jest bardzo prosty. Główny bohater filmu, zamożny Adam (w tej roli przekonujący Mark Duplass), otrzymuje od swojego męża voucher na spotkania z nauczycielką hiszpańskiego (gra ją sama reżyserka). Mimo że początkowo podchodzi do pomysłu z dużym sceptycyzmem, szybko przekonuje się do nieznajomej i nawiązuje z nią niezwykłą relację. Pomiędzy nieznajomymi przełamują się pierwsze lody, a granice kulturowe, językowe i klasowe przestają mieć znaczenie. Koronawirusowy feel good movie brzmi jak oksymoron, ale trudno inaczej określić debiut Morales.

Gdzie obejrzeć: Chili, Nowe Horyzonty VOD, Moje eKino

Świnia, reż. Michael Sarnoski

Zmiana emploi Nicolasa Cage’a należy do najciekawszych aktorskich zjawisk, jakie przychodzi nam obserwować w ostatnim czasie. Kluczem wyboru nowych projektów przez zdobywcę Oscara za rolę w Zostawić Las Vegas jest teraz nie tyle finansowa opłacalność, co nieszablonowość fabuły. Amerykanin niedawno pojawił się w Więźniach Ghostland japońskiego skandalisty Siona Sono, a wkrótce zagra samego siebie w komediodramacie Nieznośny ciężar wielkiego talentu. W tym roku do udziału w pełnometrażowym debiucie zaprosił go też Michael Sarnoski i trafił w dziesiątkę. Cage brawurowo sportretował Robina Felda – milczącego outsidera żyjącego z dala od ludzi w lesie. Jego jedyną towarzyszką jest tytułowa świnia umiejąca wyczuć zapach rzadkich trufli, które stanowią dla niego źródło utrzymania. Gdy pewnego dnia zwierzę zostanie skradzione, mężczyzna zrobi wszystko, żeby je odzyskać. Sarnoski dekonstruuje konwencję kina zemsty, zestawiając ją z kameralnym anturażem slow cinema i pięknymi zdjęciami autorstwa Patricka Scoli (Monsters and Men, Mother/Android). Świnia stanowi przez to świadectwo niezwykłego międzygatunkowego przywiązania i walki o to, co rzeczywiście najważniejsze.

Gdzie obejrzeć: Cineman, Rakuten, Canal+ 

Pomiędzy, reż. Rebecca Hall

Podobnie jak Gyllenhaal czy Halle Berry, która w tym roku zaprezentowała światu Poobijaną, Hall nie stawia pierwszych kroków w przemyśle filmowym. Publiczność może kojarzyć Brytyjkę z ról w Domie nocnym, Christie i Vicky Christinie Barcelonie. Aktorka na krześle reżyserskim zasiadła jednak dopiero teraz, biorąc na warsztat książkę Nelli Larsen z 1929 roku. Do ukazanych w niej zagadnień dotyczących kobiecości, aspiracji społecznych i rasy podeszła z dużą wrażliwością, co zaowocowało sprawnie zrealizowanym dramatem. Pomiędzy to historia dwóch dawnych przyjaciółek z nowojorskiego Harlemu, które wybrały inne ścieżki życia. Irene (Tessa Thompson) wyszła za czarnoskórego lekarza, a Clare (Ruth Negga) poślubiła bogatego, białego biznesmena, nie mówiąc mu o swoim pochodzeniu. Spotkanie po dłuższym czasie rozłąki uruchamia w nich głęboko utajone pragnienia i każe zastanowić się nad tym, czy w przeszłości podjęły właściwe decyzje. „Reżyserka-aktorka zadaje istotne, trudne do jednoznacznego rozstrzygnięcia pytania dotyczące nieuświadomionego przywileju, tożsamości, autentyczności i bycia sobą” – pisaliśmy o filmie w listopadzie. 

Gdzie obejrzeć: Netflix 

Pleasure, reż. Ninja Thyberg

Tegoroczne sukcesy książek Ewy Stusińskiej i Roberta Ziębińskiego oraz podcastu Dwie dupy o dupach pokazują, że temat pornografii wreszcie wychodzi poza sferę tabu i wkracza do szerokiego obiegu. Potrzebę jego obecności w społecznym dyskursie akcentuje także podopieczna Rubena Östlunda (Turysta, The Square), której szeroko omawiany pełnometrażowy debiut miał premierę na festiwalu w Cannes. Ninja Thyberg świadomie zrezygnowała z niedopowiedzeń, zawoalowań i pruderii. Otwarcie opowiada za to o blaskach i cieniach biznesu, który na pierwszym miejscu stawia pożądanie. Jej kamera śledzi poczynania dwudziestoletniej Linnéi – dziewczyny przeprowadzającej się ze Szwecji do Stanów Zjednoczonych, gdzie szuka szczęścia w branży porno. Początkowy sukces bohaterki ustępuje miejsca rozczarowaniom i obserwacji bezwzględnego uprzedmiotowienia kobiet. Pleasure stoi w opozycji do Boogie Nights Paula Thomasa Andersona i Skandalisty Larry’ego Flynta Miloša Formana, od samego początku obierając feministyczną perspektywę. Seans filmu może sprowokować, a w niektórych momentach zgorszyć. W kinie niekiedy potrzeba jednak takiego wyjścia ze sfery komfortu, zwłaszcza że zagadnienie intymności i seksualności towarzyszy każdemu z nas.

Gdzie obejrzeć: wkrótce na VOD